रसुवा, राष्ट्रिय जैविक विविधता रणनीति तथा कार्ययाेजना पुनरावलाेकन बारे रसुवामा जिल्ला स्तरिय छलफल धुन्चेमा शुक्रबार सम्पन्न भयाे । 

जैविक विविधता रणनीति तथा कार्ययाेजना (२०१४-२०२०) काे पुनरावलाेकनकाे लागि जिल्ला तहका सराेकारवालाहरूकाे सुझाव संकलन गर्ने उद्देश्यले आयोजना भएको थियाे । 

डिभिजन वन कार्यालयका डिभजनल वन अधिकृत शम्भु तामाङकाे अध्यक्षतामा भएककाे जिल्ला स्तरिय छलफलमा सहजकर्ता विष्णु नेपालीले जैविक विविधता महासन्धिमा नेपालले १९९३ नेभेम्बर २३ मा अनुमाेदन गरेकाे बताउदै सहजिरण गरेका थिए । प्रमुख अतिथि जिल्ला समन्वय समिति उपप्रमुख विजय लामा, कप्सनका केन्द्रीय अध्यक्ष बिना श्रेष्ठले मन्तब्य दिएका थिए । 

सहभागीहरूले समूहकार्य तथा प्रस्तुती गरेका थिए । अधिकार समूहबाट सुनमाया तामाङ,संरक्षण तथा मुल प्रवाहिकरण समूहका दिपेन्द्र पेखरेलले समुहका तर्फबाट प्रस्तुती गरेका थिए । सामुदायिक वन उपभाेक्ता महासंङ, मध्यवर्ती सामुदायिक वन, जनजाति महासंघ, दलित, अपाङ्ता भएकालगायत क्षेत्रका सहभागीहरूले जैविक विविधता रणनीति तथा कार्ययाेजनामा समेट्नु पर्ने कुरामा सुझाव दिएका थिए । छलफलमा २६ जना सहभागी  थिए । 

रसुवा, हिमाली जिल्लाका गाउँमा जेष्ठ नागरिकहरुलाइ न्यानो सिरक बितरण गरेको छ । 

गोसाइकुण्ड गाउँपालिकाले सवै वडाका जेष्ठ नागरिकलाइ जाडोको समयमा न्यानो सिरक बितरण गरिएको गाउँपालिका अध्यक्ष कैसाङनुर्पु तामाङले बताए ।  

छ वटा वडा रहेको गाउँपालिकाको धुन्चे र लाङटाङ बाहेक सवै वडामा सिरक बितरण गरिएको हो । पालिकाभर ५ सय ५० जना ८६ वर्ष माथिका जेष्ठ नागरिकलाइ फाइवर सिरक १/१ थान बितरण भएको गाउँपालिकाका लेखापाल कैसाङ डिएमले जानकारी दिए । 

उनका अनुसार १०६ वर्षका ठूलोस्याफ्रु जेष्ठनागरिकलाइ समेत सिरक बितरण गरिएको छ । सम्बन्धित सरोकोवाला र वडा अध्यक्षहरुको समेत उपस्थितीमा वडा नं ४ र ६ मा क्रमशः कार्यक्रम गरिने लेखापाल तामाङले बताए । १ सय ६ वर्षीय दावा खेण्डो तामाङलगायत अन्य ज्येष्ठ नागरिकहरूले  न्यानाे सिरक पाउदा खुशी व्यक्त गरे। 

रसुवा, हिमाली जिल्ला रसुवामा हिमपातबाट हुने जोखिम न्यूनीकरणका लागि कार्ययोजना निर्माण गरिएको छ। जिल्ला व्यवस्थापन समिति रसुवाको आइतबार बसेको बैठकले निर्माण गरिएको कार्ययोजना प्रस्तुत गरेको छ। 

हिमपातबाट हुने जोखिम न्यूनीकरण सम्बन्धी जिल्लास्तरीय कार्ययोजना, २०८१ प्रस्तुतीकरण भएको समितिले जनाएको छ। बैठकमा कार्ययोजनामाथि सरोकारवालाबाट आएको पृष्ठपोषणलाई कार्ययोजनामा समावेश गरी कार्यान्वयनका लागि सम्बन्धित निकायमा पठाउने निर्णय गरेको छ। 

स्थानीय तहहरूले चिसोबाट प्रभावित हुने विपन्न लाभग्राही व्यक्तिरपरिवार पहिचान गरी दोहोरो नपर्ने गरी न्यानो कपडा वितरणको व्यवस्था मिलाई डीडीएमसीमा समेत जानकारी गराउने निर्णय गरेको छ। 

सम्बन्धित निकायले विपद्‌का घटनापश्चात जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट वितरण गरिने तत्काल राहत तथा क्षतिपूर्तिको मागदावी र सिफारिस गर्दा अनुमानित क्षति विवरण र पीडित परिवारको सदस्य संख्या सहितको विस्तृत विवरण स्थलगत मुचुल्कामा उल्लेख गरी सिफारिस गर्ने निर्णय भएको समितिले जनाएको छ। 

यसैगरी बैठकले गोसाईकुण्ड गाउँपालिका(६ धुन्चेमा रहेको बालमन्दिर भवन र जिल्ला खेलकुद विकास समितिको पुनर्निर्माण प्रकिया अघि बढाउने, पासाङल्हामु राजमार्ग अन्तर्गतको मूलखर्कदेखि बाह्रघुम्तिसम्मको सडकखण्डको बिग्रेका स्थानहरूमा तत्काल मर्मत सम्भार कार्य गरी सहज रूपमा सवारी आवागमनको व्यवस्था डिभिजन सडक, नुवाकोटले मिलाउनेलगायतका निर्णय गरेको छ।

गल्छी त्रिशुली मैलुङ स्याफ्रुवेशी रसुवागढी सडकखण्ड अन्तर्गतको मैलुङदेखि रसुवागढीसम्म बिग्रेका स्थानहरूमा तत्काल मर्मत सम्भार कार्य गरी सहज रुपमा सवारी आवागमनको व्यवस्था गल्छी त्रिशुली मैलुङ स्याफ्रुवेशी रसुवागढी सडक आयोजना नुवाकोटले मिलाउने निर्णय गरिएको समितिले जनाएको छ।  

रसुवा, नेकपा (माओवादी केन्द्र ) कालिका गाउँपालिकाको तेस्रो सम्मेलनबाट निर्वाचित शिवराम लामिछानेकाे अध्यक्षतामा सर्वसम्मत नेतृत्व चयन भएकाे छ ।

रसुवा,कृषि तथा पशुपक्षीजन्य उत्पादनको बजारीकरणलाई प्रभावकारी बनाउन कृषक, व्यवसायी, जनप्रतिनिधि, र प्राविधिकबीच अन्तर्क्रिया कार्यक्रम रसुवाको सदरमुकाम धुन्चेमा सम्पन्न भएको छ।

कार्यक्रममा कृषकहरूको उत्पादनलाई बजारसम्म पुर्याउने उपायहरू, व्यापारिक समन्वयका चुनौतीहरू, र समाधानका उपायहरूबारे छलफल गरिएको थियो। कृषकहरूले बजारसम्म पहुँच गर्न भोग्नुपरेका कठिनाइ बारे आफ्ना अनुभव साझा गर्दै सरकार र व्यवसायीलाई सहकार्य गर्न आग्रह गरेका छन्।

उक्त कार्यक्रममा गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका प्रमुख कैसाङनुर्पु तामाङले कृषक र व्यवसायीका समस्या समाधान गर्न नीतिगत सहयोगको प्रतिबद्धता जनाउनु भएको छ। त्यस्तै, उन्नत प्रविधि, भण्डारण प्रणाली, र मूल्य श्रृंखलाको व्यवस्थापनबारे पनि जानकारी गराउनु भएको थियो। साथै उत्पादनको गुणस्तर सुधार र सहकारी प्रणालीमार्फत बजारको दायरालाई विस्तार गर्ने आवश्यकता माथि प्रकाश पार्नुभयो।

कार्यक्रमको निष्कर्षमा सहभागीहरूले सहकार्य र संवादलाई निरन्तरता दिने र उत्पादनको बजारीकरणलाई दिगो बनाउन ठोस रणनीति बनाउने सहमति जनाए । कार्यक्रमको आयोजना गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका गाउँ कार्यपालिकाको कार्यालय कृषि तथा पशु सेवा शाखाले गरेको थियो।

शनिबार धुन्चेमा अध्यक्ष दिपक लामाकाे अध्यक्षतामा  भएकाे नेपाल आदिबासी जनजाति पत्रकार महासघ रसुवाको तेश्रो जिल्ला अधिबेशनबाट सचिब  सुजन आलेमगर, कोषाध्यक्ष  मन्जु तामाङ समेत ९ सदस्यीय कार्यसमिति चयन गरेको छ। 

रसुवा, उत्तरगया गाउँपालिका- ४ मनिगाउँमा भूमि शिबिर सम्पन्न भयो ।  कार्यक्रममा जिल्ला भूमि अधिकार मञ्चका पदाधिकारी तथा  गाउँमञ्चका सदस्यहरू गरी ४१ जनाको सहभागिता रहेको थियो । 

शिबिरमा बिर्ता तथा भूमिका सवालहरू, सदस्यता र जनसंगठन परिचालन बारे छलफल भयाे ।  जिल्ला मञ्चद्वारा भैरहेको गतिविधि तथा प्रयास बारे जानकारी गराउदै  बिर्ता अभियान तथा  र भूमिहीनहरूलाइ जग्गा व्यवस्थापन प्रकिया तथा कानुनी व्यवस्था,  छुट जग्गा निवेदन पेसलगायतको सवालमा अभिमुखिकरण भयो । साथै गाउँ मञ्चको अभियान र संगठनको अवस्थाको समेत समीक्षा भयो । 

सरस्वती न्यापाने

रसुवा, कालो गाउँले परिचित रसुवाको आमाछोदिङमो गाउँपालिका वडा नम्बर ३ गत्लाङका कृषकहरू बन्दा खेती गरेर मनग्ये आम्दानी भएपछि दङ्ग परेका छन ।

आमाछोदिङमो गापा उपाध्यक्ष चण्डिका तामाङ बताउछन् । गत्लाङ गाउँमा ५ सय घरधुरी रहेका छन् । यहाँका सवै जना कृषि पेशामा रहेका छन् र वन्दा खेति सवै गाउँले नै गरेका छन । वन्दा फलेपछि असोजको दोस्रो हप्तादेखि कार्तिक महिना भरि सिजन भएकोले यो समयमा एक घरधुरी ले ५० हजारदेखि ३ लाख रूपैयाँसम्म लिन्छन ।

अर्को स्थानिय होमस्टे सन्चालक तथा वन्दा खेति गर्ने कृषक फुर्पु सिङगि तामाङले भने यहाँका ९९ प्रतिशत मानिसहरू कृषिमा लागेका छन । उनीहरू सवैले वन्दा खेति लगाएका छन ।असोज दोस्रो हप्तादेखि कार्तिक महिनासम्म अत्यधिक बजारमा माग हुने र चितवन,नारायणघाट,काठमाडौ,धादिङ,रसुवा सम्म हुनेछ । ३० देखि ५० केजि सम्मको वोरामा राखेर आईचर मा हालेर सप्लाए हुन्छ ठेकेदार नै वारिमा आईपुग्छन । सिजनमा उनीहरूले करिव ५० लाख आम्दानी गर्छन ।

गत्लाङमा आलु खेति सोचे भन्दा राम्रो हुन नसकेपछि पुरै गाउँले वन्दा खेति गरेपछि नसोचेको व्यापार भएको अर्को कृषक सुर्य तामाङले बताए । कालो गाउँ ले परिचित यस ठाउँमा आलुको प्रख्यात गाउँ हो । यहाँ सिमि फल्ने ठाउँ पनि हो ।जलवायु परिवर्तन हो या के भएर हो यो वर्ष सोचे जस्तो आलु र सिमि फलेन तर बन्दा वाट सन्तोषजनक व्यापार भएको अर्का समाजसेवी,होमस्टे सन्चालक अविनाश तामाङले बताए ।

गाउँपालिकाले कालो गाउँलाई कालो गाउँ जिबित राख्न विषेश पहलहरू गरिरहेको र यहाँको विशेष काम गरहेको पालिका प्रमुख वुचुङ तामाङले बताए । २०७२ सालको भुकम्पका कारण क्षति भएको पाङलिकको काठले वनेको एकै किसिमको छाना एउटै बाल बाट लहरै बनेको पर्खाल युनिक रहेको गत्लाङ गाउँ रङिगविरङगि भएर कुरूपनै बनेपछि पालिकाले यसलाई पहिलेकै जस्तो कालो छानाको लागि विशेष पहल गर्ने छ ।

यहाँ विशुद्ध तामाङ बस्ति रहेको छ। धर्म संस्कृति र परम्परा आफ्नै रहेको छ । अर्गानिक खाना पाईने ठाउँ आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकका लागि आर्कषणको ठाउँ रहेको छ । वन क्षेत्रमा पर्ने यस ठाउँ टिपिकल गाउँ हो । यस ठाउँमा धार्मिक स्थल पार्वतीकुण्ड समेत रहेको छ । र गोल्जुङ वेसिमा मल्ल कालिन दरवार र भिमसेनको मन्दिर समेत रहेको छ ।

रसुवा, नेपालको बागमती प्रदेश अन्तर्गत नुवाकोट,सिन्धुपाल्चोक, धादिङ र चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत संग सिमाना जोडिएको विविध सम्पदाले भरिपूर्ण रसुवाको कालिका गाउँपालिका वडा नम्बर दुई मा रहेको धैबुङकोटको ऐतिहासिक महत्व रहेको छ ।

त्यस गाउँका मानिसहरुको भनाई अनुसार गोसाईकुण्ड जाने तीर्थयात्रीलाई दही दिने प्रचलनबाट यस ठाउँको नाम दहीघुम रहयो र पछि दही घुमको अपभ्रंस भएर नै धैबुङ रहन गयो पृथ्बी नारायण शाहको राज्य एकीकरणका क्रममा युद्घ व्यवस्थापन का लागी कोतघर बनाइएको र त्यही समय देखि गोरखाबाट गोरखनाथको मूर्ति टाउको मा बोकेर गोसाईकुण्डमा स्नान गराई सो मृर्तिलाई गोरखा नै पु¥याउने चलन रहेको हो ।

२०३२ साल भन्दा अघि धैबुङ लगाएतका ठाउँहरु नुवाकोटमा रहेका थिए ।बेलकोट मालकोट, धुवाकोट,भैरमकोट,कालिकोट सल्यानकोट,सिमलकोट,प्यासकोट र धैबुङकोट मिलेर नुवाकोटको नामाकरण भएको हो ।

नुवाकोट नामाकरण हुदाँ धैबुङकोट नुवाकोटमा रहेको २०३२ सालमा बेत्रावती सिमाना राखी रसुवा सिमाङकन गरिएको ऐतिहासिक पक्ष र विभिन्न दस्ताबेजहरु पाईन्छ । नुवाकोट हुदाँ यस ठाँउलाई रामकाली गाउँ पश्चायतको नामले चिनिन्थ्यो । बेत्रावतीमा रहेको राममन्दिर धैबुङमा रहेको कालिका मन्दिरको संयुक्त नामलाई समावेश गरी रामकाली नामकरण गरिएको भन्ने भनाई रहेको छ ।

रामकाली हुदाँ हाल नुवाकोटमा रहेको केराधारी,मभीर, कुवापानी लगायतका ठाउँहरु रसुवामा नै पर्दथ्यो भन्ने भनाईहरु छन , पछि पुन संरचना बन्दा रसुवाको बेत्रावतीको भाग रामकाली गाउँ पश्चायतमा रहेको थियो । आज पनि विभिन्न कागजात र दस्तावेजहरुमा साविकको धैबुङ गाविसलाई जिबजिबे निलकण्ड भनेर उल्लेख गरेको पाईन्छ । धैबुङकोटको ऐतिहासिक महत्व रहेको भए पनि अहिले प्रचार प्रसार नहुँदा गुमनाम बनेको छ ।

राजा पृथ्बी नारायण शाहले राज्य एकिकरणको समयमा यस भुभागमा आउँदा आफुसंग आएका भाई भारदारलाई बाली(कुत) उठाएर खाने गरी केही भुभाग  उनीहरुको नाममा दर्ता गराएका थिए । भन्ने भनाई रहेको छ । हालसम्म त्यही जमिन बिर्ताबालाहरुको नाममा रहको पाईन्छ ।

साविकको धैबुङ गाविस हाल कालिका गाउँपालिका कालिकास्थानको चिउरी बोट नजिकै बनेको कोतघरमा गाउँबाट कोदो उठाउने र रोटी खाएर पुर्खाले तिब्बत सँग लडाई लडेका थिए भन्ने किंबदन्ती रहेको छ । सत्कार सहित खानामा दही र पानी पर्दा ओढ्नकाे लागि घुम दिइने चलन थियो । त्यतिबेला देखिनै यस ठाउँ दही र घुमको रुपमा प्रख्यात हुदै गयो पछि पनि गोसाईकुण्ड जाने प्राय: मानिसहरुलाई ओढन घुम नभएपछि दही खुवाएर पठाईन्छ । १५ सय १४ वर्गमिटरमा फैलिएको रसुवा जिल्लामा नेपालीहरुको पबित्र तथा पर्यटकीय खण्ड बेत्रावती उत्तरगयाधामदेखि विभिन्न ऐतिहासिक, सास्किृतिक धार्मिक तथा विभिन्न स्थलहरु देख्न सकिन्छ ।

 बेलकोट, मालकोट, धुवाँकोट, भैरमकोट, कालिकोट, सल्यानकोट, सिमलकोट, प्यासकोट र धैबुङकोट मिलेर नुवाकोटको नामकरण भएको थियो । २०३२ सालपछि जिल्ला पुनर्संरचना गर्दा नुवाकोटको केही भाग रसुवा र धादिङमा र रसुवा र धादिङका केही भाग नुवाकोटमा परेको थियो । 

पृथ्वीनारायण शाहको राज्य एकीकरणका क्रममा युद्ध व्यवस्थापनका लागि कोतघर बनाइएको र त्यही समयदेखि गोरखाबाट गोरखनाथको मूर्ति टाउकोमा बोकेर धौबुङ हुँदै गोसाइँकुण्डमा स्नान गर्न लैजाने र ल्याउने चलन रहेको थियो । अहिले पनि गोरखनाथको मूर्ति गोसाइँकुण्ड मेलामा टाउकोमा जोगीहरूले बोकेर हिँडेर आउने गर्छन् ।

रसुवा, धैबुङ्ग कालिका साना किसान कृषि सहकारी संस्थाले गत वर्ष १३ लाख  ९१  हजार रूपैयाँ खुद नाफा गरेकाे छ । 

संस्थाकाे १३ औं वार्षिक साभारण सभामा अध्यक्ष विष्णु पाैडेलले आब ०८०/०८१ मा १३ लाख  ९१  हजार रूपैयाँ खुद नाफा कमाएकाे बताए । उनले ५ कराेड १७ लाख रूपैयाँ लगानीमा रहेकाे बताए । 

संस्थाका नि प्रबन्धक पुर्णप्रसाद न्याैपानेले १७८ वटा समुह मा १०४४ जना सेयर सदस्य रहेका छन् । २९९ पुरूष र ७४५ महिला सेयर सदस्य रहेका छन् ।  संस्थाकाे ३ कराेड १९ लाख रूपैयाँ बचत रहेकाे बताए । सेयर पुँजी ६२ लाख १३ हजार रूपैयाँ रहेकाे छ । यस वर्ष ४ कराेड ६९ लाख ९४ हजार रूपैयाँ लगानीमा रहेकाे उनले बताए । 

साधारणसभामा कालिका गाउँपालिका अध्यक्ष हरिकृष्ण देवकाेटाले धैबुङ्ग कालिका साना किसान कृषि सहकारी संस्था लि नमुना रहेकाे र यस संस्थालाइ स्थानीय सरकाले सहयाेग गर्ने बचन दिए । सहकारीका सेयर सदस्य रामकुमार देवकाेटा, कालिका-३ का वडा अध्यक्ष फणिन्द्रप्रसाद न्याैपाने, भाेर्ले साना किसान सहकारी संस्था लि का अध्यक्ष रामहरि देवकाेटा, लेखा समिति संयाेजक विष्णु प्रसाद देवकाेटा, साना किसान विकास बैंक गजुरीका सूर्य अधिकारीलगायतले साधारणसभामा शुभकामना दिएका थिए । 

सभामा सहकारी संस्थाका उत्कृष्ठ बाल बचत, उत्कृष्ठ ऋणी, उत्कृष्ठ बचत सदस्य, उत्कृष्ठ समुह, उत्कृष्ठ ब्यवसायीहरूलाइ नगद पुरस्कार तथा प्रमाण पत्र प्रदान गरिएकाे थियाे । 

रसुवा, पितृ तीर्थ धामका नामले प्रसिद्ध  रसुवाकाे प्रसिद्ध उत्तरगयाधाममा क्षेत्रमा हजारौँ भक्तजनले पितृको सम्झनामा श्राद्ध गर्दछन् । 

यस वर्षको पौषेऔंसी अझै विशेष महत्वको रहेको छ। किनकी सोमबार परेको छ। बिरलै प्राप्त हुने यो अवसर यसभन्दा अघि २०३६ पौष ०९ गते, २०५७ पौष १० गते र २०७४ पौष ०३ गते सोमबार परेको पुरोहित गूरु रमेश पौडेलले बताउनुभयो।

प्रत्येक वर्ष पौष कृष्ण औँसीका दिन गरिने दर्श एवं तीर्थ वा गया श्राद्ध गर्न आज बिहानैदेखि राजधानीको गोकर्णेश्वर पितृ तीर्थ धाम, नुवाकोट र रसुवाको सङ्गमस्थल बेत्रावतीस्थित उत्तरगयाधाममा हजारौँ भक्तजनको भीड लाग्ने गर्दछ । 

प्रत्येक वर्ष चान्द्रमासअनुसार पौष कृष्ण औँसीका दिन गरिने दर्श एवम् तीर्थ वा गया श्राद्ध गर्न देशका विभिन्न भागबाट आज राजधानीको गोकर्ण उत्तरगया, त्रिवेणीधाम, देवघाट, रिडी, नुवाकोट र रसुवाको सङ्गमस्थित वेत्रावतीलगायत तीर्थस्थलमा विधिपूर्वक श्राद्ध गर्ने भक्तजनको भीड लाग्छ । गयालगायत तीर्थमा गरिने श्राद्ध भएकाले आज गरिने श्राद्धलाई गया श्राद्ध पनि भनिन्छ ।

आज विक्रम संवत् २०८१ साल पुस १५ गते सोमबार, तमू गुरुङ  ल्होसार ( गुरुङ समुदायको नयाँ बर्ष ) , पौषे औंशी ( बेत्रावती / बराह क्षेत्र / विष्णु पादुका श्राद्ध, गोकर्ण , कोशी , गण्डकी ) क्षेत्रमा श्राद्ध , कविशिरोमणी लेखनाथ जयन्ती / सोमबारे औंशी श्राद्ध  (नबोलि बिहानै नुहाउने मुखधुने ), निशिबार्ने, हलो बार्ने , घ्यू-खट्टे खाने दिन, राष्ट्रिय च्याउ दिवस पनि हाे । 

दक्षिणायनको अन्तिम औँसीमा आज पितृलाई श्रद्धापूर्वक तर्पण, सिदादान र पिण्डदान गरी श्राद्ध गरिँदैछ । पितृलाई कृष्ण पक्ष प्यारो हुने भएकाले पक्षको अन्तिम दिन अर्थात् औँसीमा श्राद्ध गर्ने परम्परा छ । 

रसुवा, उत्तरगया गाउँपालिकाले स्थानीय उत्पादन बिक्री तथा प्रबर्द्धनको लागि उत्तरगयाधाममा राख्ने भएकाे छ । 

स्थानीय उत्पादनहरुको बिक्रीवितरण तथा प्रबर्द्धन गर्ने उदेश्यले मिति २०८१ पुस १५ गते उत्तरगयाधाम राम मन्दिर प्राङ्गणमा तपशीलका उत्पादनहरु बिक्री तथा प्रबर्द्धनको लागि उपलब्ध हुँदै छ यहाँहरुले पनि उपभोग गर्न सक्नुहुनेछ । गाउँपालिकाले सिड्स रसुवासँगकाे समन्वयमा कृषि उत्पादन, दुध उत्पादन बढाउन किसानलाइ अनुदानका कार्यक्रम तय गरेकाे छ । 

उत्तरगयाधाममा हुने बृहत मेलाका लागि लक्ष्य गरी निम्न उत्पादहरू प्रबर्द्धनको लागि राख्न सूचना जारी भएकाे छ । 

 १ उत्तरगया -१ तिरुको सिमि तथा फर्सी 

 २ उत्तरगया -२ को अकबरे खुर्सानी, कोदोको पिठो, अमला तथा सयपत्रीलगायत फुलहरु 

३ उत्तरगया -३ को फापर, मास र सिलाम 

४ उत्तरगया -४ को तरुल, पिँडालु, मुला,स्कुस सयपत्रीलगायत फुलहरु 

५ उत्तरगया -५ को सालको पातको दुना टपरी, बेसार, जौ को पिठो, फुलहरु, बाटेको धुप । 

रसुवा, एनएमबी लघुबित्त बित्तीय संस्था लि। को शाखा कार्यालय धुन्चे रसुवाले जिल्लाको गोसाइँकुण्ड गाँउपालिका-६ , मा सदस्यहरू बीचमा बित्तिय साक्षरता  तथा अन्तरक्रिया  सम्पन्न गरेको छ । 

सम्पती तथा बचतमा हुने जोखीमलाई न्यूनिकरण गर्ने उद्देश्यले सञ्चालन गरेको कार्यक्रममा कर्जाको व्यवस्थापन, बचतको व्यवस्थापन, बचत व्यवस्थापन गर्दा हुने फाईदाहरू, डिजिटल बैंकिङ, भुक्तानी, संस्थाको एमपासबुक, एसएमएस सेवा, यसको प्रयोग र यसका फाईदालगायतका विषयमा एनएमबी लघुबित्त बित्तीय संस्था लि शाखा कार्यालय धुन्चे रसुवाका शाखा प्रमुख शारदा पाण्डेले सहजीकरण गरे भने कार्यक्रमको ब्यवस्थापन कर्मचारीहरू राम प्रवेश राम र दावाछिरिङ तामाङले गरेका थिए ।   

लघुवित्तले यस अघि जिल्लाको धुन्चे, हाकुबेसी, स्याफ्रवेशी, नागुन लगाएतका स्थानमा अन्तरक्रिया कार्यक्रम सम्पन्न गरिसकेको छ ।धुन्चेका पाँचसय बढि घरधुरीलाई सेवा दिदै आएको यस लघुवित्तको धुन्चे शाखाले जिल्लाको गोसाइँकुण्ड गाँउपालिका र यसको वरपर सेवा क्षेत्र बनाएर काम गर्दै आएको छ । 

पोखरा महानगरपालिका-८ न्यूरोड कास्कीमा केन्द्रीय कार्यालय रहेको यस लघुवित्तले ७ वटै प्रदेशमा ७ वटा प्रादेशिक कार्यालय स्थापनागरि ६८ जिल्लामा १ सय ४८ वटा शाखा विस्तार गरी एक लाख विस हजार विपन्न घरपरिवारलाई लघुवित्तले सेवा प्रदान गदै आएको छ । 

सरस्वती न्यौपानेबाट

देशका अधिकांश पहाडी र उच्च पहाडी भागमा  गरिने यस्ता रैथाने बालीको संरक्षण र प्रवर्धनमा सरकारले समेत खासै चासो नदेखाएका कारण रैथाने बाली सङ्कटमा परेको हो । जसले गर्दा पछिल्लो केही वर्ष यता कोदो समेत भुटान र भारतबाट आयात गर्नु पर्ने अवस्था आएको छ । 

यसले एकातिर निकै राम्रो खाद्यान्न बालीको  रूपमा लिइने यस्ता अन्नबाली मासिएको छ भने अर्कोतिर अन्यत्र मुलुकबाट आयात गर्नु पर्दा  पैसा समेत बिदेसिएको छ । यस्ता बालीलाई सरकारले  विशेष चासोका साथ प्रवर्धन गर्नु पर्ने अहिलेको आवश्यकता रहेको छ । रैथाने बालीको रूपमा लिइने कोदो पोसिलो खाद्यान्न बाली मध्ये एक प्रमुख बालीको रूपमा पनि लिइन्छ ।

विशेष गरी पहाडी र उच्च पहाडी चिसो हावापानी भएका स्थानमा कोदोको खेती हुने गर्दछ । गर्मी हावापानीमा  भने यो खेती निकै कम मात्रै गर्ने गरिन्छ ।

देशका अधिकांश स्थानमा गरिने यस खेतीको प्रवर्धनका लागी नत स्थानीय तहले कुनै चासो दिइएको पाइन्छ न त सरकारले नै रैथाने बाली संरक्षणका कुनै पहल गरेको पाइन्छ ।

केही वर्ष अघिसम्म गरिने कागुनो, जुनेलाे, फापर, करूलगायतका रैथाने बाली धादिङमा लोप नै भई सकेको छ ।रैथाने बाली लोप हुँदै जाने क्रममा  निकै उपयोगी र पोसिलो खाद्यान्न बालीको रूपमा लिइने कोदोको खेती लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ ।

यस वर्ष पनि कोदो लगाइएको बारीमा रातो र डढुवा रोगको साथै कोदो बालीमा खुम्रो किराको प्रकोपका देखा परेको कारण उत्पादन घट्ने अनुमान रहेको छ ।

कोदो बाली अन्य बाली भन्दा खेती गर्न पनि सजिलो र रोग किराको सङ्क्रमण समेत कम लाग्ने बालीको रूपमा गाउँ घरमा चिनिदै आएको छ।

 गाउँमा रैथाने बालीको रूपमा लिइने कोदो, करू, तितेफापर, कागुनो, जुनेलाे जस्ता बाली पछिल्लो समय लोपोन्मुख भएकाेले रैथाने बीउ जाेगाउन स्थनीय सरकारले अभियान थाल्नु पर्ने स्थानीय किसानहरू बताउछन् । 

हेमनाथ खतिवडा

धेरै पटक हाकु आवतजावत गरियो। यसपटक पृथक योजनाका साथ हामी चारजना हाकु पुग्यौ। क्यानाडाको थम्सन रिभर युनिभर्सिटी बाट आएका तीन सदस्यीय टोलीले भुकम्पपछी हाकुका बिस्थापितहरुको अवस्था बारे अनुसन्धान गर्दै थियो। टिममा दक्षिण भारतका डा.बाला क्यानाडाका प्रोफेसर जेफ मोर र बाताबरणविद सिजल पोख्रेल थिए।

उबेला सदियौ पहिले तिब्बत बाट आएर बस्ती बसालेको भन्ने भनाइ छ हाकुमा पुस्तौ पुस्तादेखी हाकुमा बस्ती बसाले पनि त्यस्को किटानिका साथ बताउने निर्धारीत समय देखिदैन। त्यहाका नाङ्गा भिराला समथर पारेर घर बनाउने खनजोत गरेर खेती गर्न थालेको बृद्धबृद्दा सुनाउछन।

सुरुमा ठूलो हाकुमा जम्मा ५/६ घर बसोबास थियो। जनसंख्या बढ्दै गएपछी सानो हाकु, हाकु बेसि लगायत ठाउमा पनि बाडिएर बस्न थालेका हुन। ९२ बर्ष पहिले हाकु गाबिसको २ देखि ७ वडा सम्मको गर्दा जम्मा २५ वटा मात्र घर थिए।

बस्ती बसिसकेपछी काठमाडौ स्वयम्भूका लामाहरु त्यहा पुगे। गाउको मुखियाहरु सङ्ग पुगेर त्यहाको जमिन स्वयम्भू पुरानो घ्याङ गुठिको नाममा दर्ता गरिएको सुइको पाइएको थियो। गुठिमा राखेर पुजापाठ चलाउन मद्दत हुने र धर्म हुने भनेकाले उनिहरुले पनि यसमा कठिनाइ महसुस गरेनन। कालन्तरमा जतिबेला बिकास सङ्गै स्वामित्वको कुरा आयो।

त्यसपछी हाकुबासी अप्ठेरोमा परे। २०३४/३५ सालमा जग्गा नापी भयो। उत्पादन गर्ने र त्यसमा कुत उठाइ काठमाडौको लामाहरुलाइ पठाउने गरेको र यो प्रथा २०४६ साल सलम्म कायम रहेको भनाइ बुढापाकाको थियो। हाकुका किसानले कुतका रुपमा लामा तथा तात्कालिन समयको मुखियालाइ धान, चामल, केरा तथा अन्य फलफुल मासु लगायत नगद पैसा पनि बुझाउनुपर्थ्यो।

ती बाहेक बार्सिक घ्याङ गुठिलाइ १ घरी केरा रक्सी ९ मुरि धान अन्न बुझाउनुपर्थ्यो। गुठिमा लगेर कुत बुझ्ने लामाहरु छेजुकुस्सो लामा,अस्टबहादुर र कर्साङ लामा थिए। पुस्तौ पुस्ता अघि देखि बसोबास रहेको अनुमान रहे पनि यसको कुनै तोकेर किटानिका साथ बताउने समय देखिदैन। रसुवाको यश हाकुमा सतप्रतिसत बिशुद्द तामाङ जाती बस्छन। समग्र भुगोल भिरालो छ। प्राय एकै ठाउमा झुरुप्प परेको तामाङ बस्ती छ।

ठूलो हाकुमा प्राय घर एकआपसमा जोडिएर बनेकाले भुकम्पको समयमा एक घरमा आगलागिली हुदा धेरै घरले क्षति बेहोर्नुपरेको सुनाउछन स्थानिय अधिकाङ्स मानिस बौद्ध धर्मप्रती आस्था राख्ने भएकोले तामाङ जातिको विशिष्ट साङ्स्कृतीक चिनारी, स्थानिय जिवनशैली, र तामाङ कला, सङ्स्कृती, भेषभुषाको धरोहरको रुपमा चिनिन्छ हाकु धामी झाक्री नाच, सेब्रु नाच, मेलापर्व मौलिक तामाङ पोसाकलाइ प्राचीन कालदेखी नै आज सम्म निरन्तरता दिदै आएको छ।

कृषिजन्य उत्पादन आलु, सिमि, फापर, कोदो, मकै जस्ता परम्परागत खेती प्रणाली अङ्गालेको कारण आर्थिक जिवनम परिबर्तन ल्याउन सकेको छैन। केहिले काउली, बन्दा, मुला, टमाटर, जस्ता तरकारी खेती सुरु गरेका छन। तर बजार छैन। हाकुको कुल क्षेत्रफल ५०.४९ बर्ग किमी छ। करिब ७.८४ प्रतिशत जमिन मात्र खेतीयोग्य छन।

अन्य जमिनमा १.४४ वर्ग किमि झाडि क्षेत्र ३४.२६ वर्ग किमि सामुदायिक बनले ढाकेको छ भने ५.७४ वर्ग किमि घासे मैदान ०.८६ किमि खेर गएको जमिन र ०.३५ वर्ग किमि जमिन पानीको भागले ओगटेको छ। बुढापाका तथा इतिहास जान्नेहरुको भनाइमा यश ठाउको ऐतिहासिकता रोमान्चक छ।

रसुवा, चिलिमेको सहायक कम्पनी साञ्जेन जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेडले निर्माण गरेको साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको बिजुली व्यावसायिक रूपमा राष्ट्रिय प्रणालीमा जोडिएको छ ।

सम्पूर्ण प्राविधिक परीक्षणलगायत काम सम्पन्न गरेर सोमबार साँझदेखि साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको बिजुली प्रणालीमा प्रवाह गरिएको हो ।

साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाले गत मङ्सिर ८ गतेदेखि परीक्षण उत्पादन गर्दै आएको थियो । रसुवाको आमाछोदिङ्मो -५ मा निर्माण भएको सो आयोजनाको क्षमता ४२ दशमलव पाँच मेगावाट रहेको छ ।

सबै प्राविधिक परीक्षण सम्पन्न गरी गत मङ्सिर ८ गते पहिलो युनिटबाट बिजुली उत्पादन गरिएको थियो । उत्पादित विद्युत् राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा सोमबारदेखि व्यावसायिक रूपमा उपलब्ध गराइएको आयोजनाका सबइञ्जिनियर रविन कोइरालाले जानकारी दिनुभयो ।

‘क्यास्केड मोडल’मा निर्माण गरिएका अर्धजलाशय प्रकृतिको दुई आयोजनामध्ये साञ्जेन ९माथिल्लो० जलविद्युत् आयोजना विसं २०८० भदौ मसान्तमा सम्पन्न गरी विसं २०८० असोज २१ गतेदेखि राष्ट्रिय प्रणालीमा बिजुली उपलब्ध गराउँदै आएको थियो ।

कूल ११ केभी क्षमताको आपत्कालीन प्रसारण लाइनमार्फत व्यापारिक रुपमा बिजुली प्रवाह गरिरहेको थियो । सो आयोजनाको विद्युत् प्रवाहका लागि कम्पनी आफैँले आठ किलोमिटर ११ केभी डबल सर्किट प्रसारणलाइन तथा १३२÷११ केभी सबस्टेसन निर्माण गरेको थियो ।

चिलिमे त्रिशूली ६६ केभी प्रसारण लाइनमार्फत क्षमताको सीमितताका कारण करिब आठ दशमलव पाँच मेगावाट विद्युत् वैकल्पिक रूपमा बिक्री गर्दै आएको थियो । साञ्जेन तथा साञ्जेन ९माथिल्लो० दुवै आयोजना २०७२ सालको भूकम्प, कोभिड(१९, नाकाबन्दी, राष्ट्रिय प्रसारण लाइन उपलब्ध नहुनुलगायत कारणले निर्धारित समयमा सम्पन्न हुन नसकेको आयोजना कार्यालयले जनाएको छ ।

हालै चिलिमे(त्रिशूली दुई सय २० केभी प्रसारण लाइन सम्पन्न हुनेबित्तिकै ती आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन गरी राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोड्न सफल भएको कम्पनीले जनाएको छ ।

नेपालमा निर्माणाधीन अर्धजलाशययुक्त आयोजनामध्ये नमुना आयोजनाका रुपमा साञ्जेन रहेको कम्पनीले जनाएको छ । साञ्जेन माथिल्लो जलविद्युत् आयोजनाको बाँधस्थलमा करिब ४४ हजार घनमिटर क्षमताको पानी जम्मा गरी राष्ट्रिय विद्युत् प्रणालीलाई ७० मिनेट सहज गर्न सकिने ‘पिकिङ पोखरी’ निर्माण गरिएको छ ।

उक्त पोखरीको पानी सञ्चय गरी साँझको समयमा थप बिजुली उत्पादन गरी राष्ट्रिय विद्युत् प्रणालीमा उल्लेखनीय योगदान गर्न सकिने आयोजनाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अर्पणबहादुर सिंहले जानकारी दिनुभयो । उक्त पिकिङ पोखरीका कारण आयोजना मर्मतसम्भार गर्न र ‘इमर्जेन्सी ब्रेकडाउन’मा समेत पावरहाउस सञ्चालन गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा भएका क्यासकेड आयोजनामध्ये विशेष प्रविधि जडान गरी साञ्जेन माथिल्लो आयोजना मर्मतसम्भार गर्दा पनि तल्लो आयोजना निरन्तर विद्युत् उत्पादन गर्न सकिने नेपालकै पहिलो आयोजना हो ।

नेपालमा नमुना प्रविधिका रुपमा पहिलोपटक जडान गरिएको उक्त प्रविधि आगामी दिनमा अन्य क्यास्केड आयोजनाले जडान गरी क्यासकेडको तल्लो आयोजना माथिल्लो आयोजनामा रहने निर्भरता कम गर्न सकिन्छ ।

जर्मनीमा निर्माण भएको एक प्रकारको अत्याधुनिक प्रविधिको उपकरणका कारण कम्पनीलाई आयोजना मर्मतसम्भार समयका कारण हुने क्षति रोकी आर्थिक रूपमा ठूलो राहत मिल्नेछ । सोही विशेषताका कारण काठमाडौँ विश्वविद्यालयले उक्त आयोजनाको नमुना आफ्नो प्रयोगशालामासमेत सञ्चालन गरेको छ ।

हाल नेपालमा विकास गरिएका क्यास्केड आयोजनामध्ये यो नमुना आयोजना रहेकाले जलविद्युत् विकास, नवीकरणीय ऊर्जा, हाइड्रोलोजी, दिगो विकासलगायत विषयमा अध्ययनरत विद्यार्थीको प्रयोगात्मक अध्ययन अनुसन्धानका लागिसमेत उपयोग गर्न सकिने आयोजनाले जनाएको छ ।

कम्पनीले निर्माणाधीन ४२ दशमलव पाँच मेगावाट क्षमताको साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको व्यावसायिक उत्पादनसँगै बिजुली बढी माग हुने हिउँदका महिनामा हुने प्रणालीको असन्तुलन केही हदसम्म समाधान हुने विश्वास लिइएको छ । 

रसुवा, उत्तरी रसुवाको टिमुरेस्थित रसुवागढी हाइड्रोपावरले परीक्षण उत्पादन सफल भएको छ । गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका वडा नं १ र २ को तातोपानी स्थित भोटेकोसीको तटीय क्षेत्रमा भूमिगत संरचनाबाट सो विद्युत् गृह निर्माण गरिएको छ ।

उक्त विद्युत् गृहमा जडित ३३.३३ मेगावाट क्षमताको तीनवटा मेसिन विद्युत् उत्पादनहुने जनाइएको छ । हाल चिसोयामका कारण खोलाको पानी बहाव घटेपछि पहिलो परीक्षणबाट ५२ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गरिएको आयोजना प्रमुख सत्यराम ज्याख्वाले जानकारी दिनुभयो । तीनवटै युनिट चालु गराईसकिएको र वर्षायाममा भने क्षमताअनुसार विद्युत् उत्पादन हुने उहाँले बताउनुभयो ।

सो आयोजना कूल लागत रु १८ अर्ब ६९ करोड २० लाखको रहेको बताइएको छ । सन् २०१४ देखि पूर्णरूपमा निर्माण सुरू भए पनि विगतमा भएको पेट्रोलियम पर्दाथको अभाव, विसं २०७२ को विनाशकारी भूकम्प, भोटेकोशीमा बर्सातको समयमा आइरहने बाढी, वर्षायाममा राजमार्ग अवरूद्ध हुँदा सामान ढुवानीमा परेको असरले निर्माण सम्पन्न गर्न केही समय ढिलाइ भएको बताइएको छ ।

रसुवागढी जलविद्युत्ले वार्षिकरूपमा रु ६१ करोड ३८ लाख ७५ हजार युनिट विद्युत् उत्पादन गरेर रु तीन अर्ब २५ करोड आय गर्ने आयोजनाले गर्ने छ । रसुवागढी मुनि भोटेकोशीमा बाँध बानेर चार हजार एक सय ८५ मिटर सुरूङको सहायताले टिमुरे गाउँको दुहार तातोपानीपारिको पहराभित्र निर्माण गरिएको विद्युत् गृहमा तीनवटा टर्वाइन जडान भएको र जडित सबै उपकरण चालु भइसकेको प्राविधिकले बताएका छन् ।

चिलिमे जलविद्युत् कम्पनीको भगेनी संस्था रसुवागढी जलविद्युत् कम्पनीमार्फत सो आयोजना निर्माण भएको हो । यहाँको चिलिमे जलविद्युत् केन्द्रलाई धितो बन्धक राखी कर्मचारी सञ्चय कोषको ऋण, नेपाल विद्युत् प्राधिकरण र स्थानीय निकाय समेतको शेयर लगानीमा सो आयोजना निर्माण सम्पन्न भएको हो ।

रसुवा,  चीनसँग सीमा जोडिएको मुलुकको उत्तरी नाका रसुवाको टिमुरेमा निर्माणाधीन सुक्खा बन्दरगाह ७२ प्रतिशत पूरा भएको छ ।

चीन सरकारको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा निर्माणाधीन बन्दरगाहको काम ७२ प्रतिशत पूरा भएको नेपाल इन्टर मोडल यातायात विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक आशिष गजुरेलले बताए।

भोटेकोशी बगरमा सात सय मिटर लामो र साढे पाँच मिटर अग्लो सिमेन्टको पिलरसहित तटबन्ध निर्माण, बन्दरगाह प्रवेश र त्यहाँबाट प्रस्थान गर्ने सहायक मार्गको निर्माण, बगर सम्म्याउने, गोदामका दुई भवन निर्माण भएका छन् ।

आगामी असार मसान्तसम्ममा निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्यका साथ धमाधम काम भइरहेको उनीले बताए। बन्दरगाहमा संयुक्त निरीक्षणस्थल, गोदाम भवन, तीन सय मालबाहक र एक सय साना सवारी साधन पार्किङ गर्न सकिने छ ।

रसुवा, उत्तरी रसुवाको टिमुरेस्थित रसुवागढी हाइड्रो पावरले परीक्षण उत्पादन सफल भएको छ । गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका वडा नं १ र २ को तातोपानीस्थित भोटेकोसीको तटीय क्षेत्रमा भूमिगत संरचनाबाट सो विद्युत् गृह निर्माण गरिएको छ ।