हेमनाथ खतिवडा

धेरै पटक हाकु आवतजावत गरियो। यसपटक पृथक योजनाका साथ हामी चारजना हाकु पुग्यौ। क्यानाडाको थम्सन रिभर युनिभर्सिटी बाट आएका तीन सदस्यीय टोलीले भुकम्पपछी हाकुका बिस्थापितहरुको अवस्था बारे अनुसन्धान गर्दै थियो। टिममा दक्षिण भारतका डा.बाला क्यानाडाका प्रोफेसर जेफ मोर र बाताबरणविद सिजल पोख्रेल थिए।

उबेला सदियौ पहिले तिब्बत बाट आएर बस्ती बसालेको भन्ने भनाइ छ हाकुमा पुस्तौ पुस्तादेखी हाकुमा बस्ती बसाले पनि त्यस्को किटानिका साथ बताउने निर्धारीत समय देखिदैन। त्यहाका नाङ्गा भिराला समथर पारेर घर बनाउने खनजोत गरेर खेती गर्न थालेको बृद्धबृद्दा सुनाउछन।

सुरुमा ठूलो हाकुमा जम्मा ५/६ घर बसोबास थियो। जनसंख्या बढ्दै गएपछी सानो हाकु, हाकु बेसि लगायत ठाउमा पनि बाडिएर बस्न थालेका हुन। ९२ बर्ष पहिले हाकु गाबिसको २ देखि ७ वडा सम्मको गर्दा जम्मा २५ वटा मात्र घर थिए।

बस्ती बसिसकेपछी काठमाडौ स्वयम्भूका लामाहरु त्यहा पुगे। गाउको मुखियाहरु सङ्ग पुगेर त्यहाको जमिन स्वयम्भू पुरानो घ्याङ गुठिको नाममा दर्ता गरिएको सुइको पाइएको थियो। गुठिमा राखेर पुजापाठ चलाउन मद्दत हुने र धर्म हुने भनेकाले उनिहरुले पनि यसमा कठिनाइ महसुस गरेनन। कालन्तरमा जतिबेला बिकास सङ्गै स्वामित्वको कुरा आयो।

त्यसपछी हाकुबासी अप्ठेरोमा परे। २०३४/३५ सालमा जग्गा नापी भयो। उत्पादन गर्ने र त्यसमा कुत उठाइ काठमाडौको लामाहरुलाइ पठाउने गरेको र यो प्रथा २०४६ साल सलम्म कायम रहेको भनाइ बुढापाकाको थियो। हाकुका किसानले कुतका रुपमा लामा तथा तात्कालिन समयको मुखियालाइ धान, चामल, केरा तथा अन्य फलफुल मासु लगायत नगद पैसा पनि बुझाउनुपर्थ्यो।

ती बाहेक बार्सिक घ्याङ गुठिलाइ १ घरी केरा रक्सी ९ मुरि धान अन्न बुझाउनुपर्थ्यो। गुठिमा लगेर कुत बुझ्ने लामाहरु छेजुकुस्सो लामा,अस्टबहादुर र कर्साङ लामा थिए। पुस्तौ पुस्ता अघि देखि बसोबास रहेको अनुमान रहे पनि यसको कुनै तोकेर किटानिका साथ बताउने समय देखिदैन। रसुवाको यश हाकुमा सतप्रतिसत बिशुद्द तामाङ जाती बस्छन। समग्र भुगोल भिरालो छ। प्राय एकै ठाउमा झुरुप्प परेको तामाङ बस्ती छ।

ठूलो हाकुमा प्राय घर एकआपसमा जोडिएर बनेकाले भुकम्पको समयमा एक घरमा आगलागिली हुदा धेरै घरले क्षति बेहोर्नुपरेको सुनाउछन स्थानिय अधिकाङ्स मानिस बौद्ध धर्मप्रती आस्था राख्ने भएकोले तामाङ जातिको विशिष्ट साङ्स्कृतीक चिनारी, स्थानिय जिवनशैली, र तामाङ कला, सङ्स्कृती, भेषभुषाको धरोहरको रुपमा चिनिन्छ हाकु धामी झाक्री नाच, सेब्रु नाच, मेलापर्व मौलिक तामाङ पोसाकलाइ प्राचीन कालदेखी नै आज सम्म निरन्तरता दिदै आएको छ।

कृषिजन्य उत्पादन आलु, सिमि, फापर, कोदो, मकै जस्ता परम्परागत खेती प्रणाली अङ्गालेको कारण आर्थिक जिवनम परिबर्तन ल्याउन सकेको छैन। केहिले काउली, बन्दा, मुला, टमाटर, जस्ता तरकारी खेती सुरु गरेका छन। तर बजार छैन। हाकुको कुल क्षेत्रफल ५०.४९ बर्ग किमी छ। करिब ७.८४ प्रतिशत जमिन मात्र खेतीयोग्य छन।

अन्य जमिनमा १.४४ वर्ग किमि झाडि क्षेत्र ३४.२६ वर्ग किमि सामुदायिक बनले ढाकेको छ भने ५.७४ वर्ग किमि घासे मैदान ०.८६ किमि खेर गएको जमिन र ०.३५ वर्ग किमि जमिन पानीको भागले ओगटेको छ। बुढापाका तथा इतिहास जान्नेहरुको भनाइमा यश ठाउको ऐतिहासिकता रोमान्चक छ।

रसुवा, चिलिमेको सहायक कम्पनी साञ्जेन जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेडले निर्माण गरेको साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको बिजुली व्यावसायिक रूपमा राष्ट्रिय प्रणालीमा जोडिएको छ ।

सम्पूर्ण प्राविधिक परीक्षणलगायत काम सम्पन्न गरेर सोमबार साँझदेखि साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको बिजुली प्रणालीमा प्रवाह गरिएको हो ।

साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाले गत मङ्सिर ८ गतेदेखि परीक्षण उत्पादन गर्दै आएको थियो । रसुवाको आमाछोदिङ्मो -५ मा निर्माण भएको सो आयोजनाको क्षमता ४२ दशमलव पाँच मेगावाट रहेको छ ।

सबै प्राविधिक परीक्षण सम्पन्न गरी गत मङ्सिर ८ गते पहिलो युनिटबाट बिजुली उत्पादन गरिएको थियो । उत्पादित विद्युत् राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा सोमबारदेखि व्यावसायिक रूपमा उपलब्ध गराइएको आयोजनाका सबइञ्जिनियर रविन कोइरालाले जानकारी दिनुभयो ।

‘क्यास्केड मोडल’मा निर्माण गरिएका अर्धजलाशय प्रकृतिको दुई आयोजनामध्ये साञ्जेन ९माथिल्लो० जलविद्युत् आयोजना विसं २०८० भदौ मसान्तमा सम्पन्न गरी विसं २०८० असोज २१ गतेदेखि राष्ट्रिय प्रणालीमा बिजुली उपलब्ध गराउँदै आएको थियो ।

कूल ११ केभी क्षमताको आपत्कालीन प्रसारण लाइनमार्फत व्यापारिक रुपमा बिजुली प्रवाह गरिरहेको थियो । सो आयोजनाको विद्युत् प्रवाहका लागि कम्पनी आफैँले आठ किलोमिटर ११ केभी डबल सर्किट प्रसारणलाइन तथा १३२÷११ केभी सबस्टेसन निर्माण गरेको थियो ।

चिलिमे त्रिशूली ६६ केभी प्रसारण लाइनमार्फत क्षमताको सीमितताका कारण करिब आठ दशमलव पाँच मेगावाट विद्युत् वैकल्पिक रूपमा बिक्री गर्दै आएको थियो । साञ्जेन तथा साञ्जेन ९माथिल्लो० दुवै आयोजना २०७२ सालको भूकम्प, कोभिड(१९, नाकाबन्दी, राष्ट्रिय प्रसारण लाइन उपलब्ध नहुनुलगायत कारणले निर्धारित समयमा सम्पन्न हुन नसकेको आयोजना कार्यालयले जनाएको छ ।

हालै चिलिमे(त्रिशूली दुई सय २० केभी प्रसारण लाइन सम्पन्न हुनेबित्तिकै ती आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन गरी राष्ट्रिय प्रसारण लाइनमा जोड्न सफल भएको कम्पनीले जनाएको छ ।

नेपालमा निर्माणाधीन अर्धजलाशययुक्त आयोजनामध्ये नमुना आयोजनाका रुपमा साञ्जेन रहेको कम्पनीले जनाएको छ । साञ्जेन माथिल्लो जलविद्युत् आयोजनाको बाँधस्थलमा करिब ४४ हजार घनमिटर क्षमताको पानी जम्मा गरी राष्ट्रिय विद्युत् प्रणालीलाई ७० मिनेट सहज गर्न सकिने ‘पिकिङ पोखरी’ निर्माण गरिएको छ ।

उक्त पोखरीको पानी सञ्चय गरी साँझको समयमा थप बिजुली उत्पादन गरी राष्ट्रिय विद्युत् प्रणालीमा उल्लेखनीय योगदान गर्न सकिने आयोजनाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अर्पणबहादुर सिंहले जानकारी दिनुभयो । उक्त पिकिङ पोखरीका कारण आयोजना मर्मतसम्भार गर्न र ‘इमर्जेन्सी ब्रेकडाउन’मा समेत पावरहाउस सञ्चालन गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा भएका क्यासकेड आयोजनामध्ये विशेष प्रविधि जडान गरी साञ्जेन माथिल्लो आयोजना मर्मतसम्भार गर्दा पनि तल्लो आयोजना निरन्तर विद्युत् उत्पादन गर्न सकिने नेपालकै पहिलो आयोजना हो ।

नेपालमा नमुना प्रविधिका रुपमा पहिलोपटक जडान गरिएको उक्त प्रविधि आगामी दिनमा अन्य क्यास्केड आयोजनाले जडान गरी क्यासकेडको तल्लो आयोजना माथिल्लो आयोजनामा रहने निर्भरता कम गर्न सकिन्छ ।

जर्मनीमा निर्माण भएको एक प्रकारको अत्याधुनिक प्रविधिको उपकरणका कारण कम्पनीलाई आयोजना मर्मतसम्भार समयका कारण हुने क्षति रोकी आर्थिक रूपमा ठूलो राहत मिल्नेछ । सोही विशेषताका कारण काठमाडौँ विश्वविद्यालयले उक्त आयोजनाको नमुना आफ्नो प्रयोगशालामासमेत सञ्चालन गरेको छ ।

हाल नेपालमा विकास गरिएका क्यास्केड आयोजनामध्ये यो नमुना आयोजना रहेकाले जलविद्युत् विकास, नवीकरणीय ऊर्जा, हाइड्रोलोजी, दिगो विकासलगायत विषयमा अध्ययनरत विद्यार्थीको प्रयोगात्मक अध्ययन अनुसन्धानका लागिसमेत उपयोग गर्न सकिने आयोजनाले जनाएको छ ।

कम्पनीले निर्माणाधीन ४२ दशमलव पाँच मेगावाट क्षमताको साञ्जेन जलविद्युत् आयोजनाको व्यावसायिक उत्पादनसँगै बिजुली बढी माग हुने हिउँदका महिनामा हुने प्रणालीको असन्तुलन केही हदसम्म समाधान हुने विश्वास लिइएको छ । 

रसुवा, उत्तरी रसुवाको टिमुरेस्थित रसुवागढी हाइड्रोपावरले परीक्षण उत्पादन सफल भएको छ । गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका वडा नं १ र २ को तातोपानी स्थित भोटेकोसीको तटीय क्षेत्रमा भूमिगत संरचनाबाट सो विद्युत् गृह निर्माण गरिएको छ ।

उक्त विद्युत् गृहमा जडित ३३.३३ मेगावाट क्षमताको तीनवटा मेसिन विद्युत् उत्पादनहुने जनाइएको छ । हाल चिसोयामका कारण खोलाको पानी बहाव घटेपछि पहिलो परीक्षणबाट ५२ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गरिएको आयोजना प्रमुख सत्यराम ज्याख्वाले जानकारी दिनुभयो । तीनवटै युनिट चालु गराईसकिएको र वर्षायाममा भने क्षमताअनुसार विद्युत् उत्पादन हुने उहाँले बताउनुभयो ।

सो आयोजना कूल लागत रु १८ अर्ब ६९ करोड २० लाखको रहेको बताइएको छ । सन् २०१४ देखि पूर्णरूपमा निर्माण सुरू भए पनि विगतमा भएको पेट्रोलियम पर्दाथको अभाव, विसं २०७२ को विनाशकारी भूकम्प, भोटेकोशीमा बर्सातको समयमा आइरहने बाढी, वर्षायाममा राजमार्ग अवरूद्ध हुँदा सामान ढुवानीमा परेको असरले निर्माण सम्पन्न गर्न केही समय ढिलाइ भएको बताइएको छ ।

रसुवागढी जलविद्युत्ले वार्षिकरूपमा रु ६१ करोड ३८ लाख ७५ हजार युनिट विद्युत् उत्पादन गरेर रु तीन अर्ब २५ करोड आय गर्ने आयोजनाले गर्ने छ । रसुवागढी मुनि भोटेकोशीमा बाँध बानेर चार हजार एक सय ८५ मिटर सुरूङको सहायताले टिमुरे गाउँको दुहार तातोपानीपारिको पहराभित्र निर्माण गरिएको विद्युत् गृहमा तीनवटा टर्वाइन जडान भएको र जडित सबै उपकरण चालु भइसकेको प्राविधिकले बताएका छन् ।

चिलिमे जलविद्युत् कम्पनीको भगेनी संस्था रसुवागढी जलविद्युत् कम्पनीमार्फत सो आयोजना निर्माण भएको हो । यहाँको चिलिमे जलविद्युत् केन्द्रलाई धितो बन्धक राखी कर्मचारी सञ्चय कोषको ऋण, नेपाल विद्युत् प्राधिकरण र स्थानीय निकाय समेतको शेयर लगानीमा सो आयोजना निर्माण सम्पन्न भएको हो ।

रसुवा,  चीनसँग सीमा जोडिएको मुलुकको उत्तरी नाका रसुवाको टिमुरेमा निर्माणाधीन सुक्खा बन्दरगाह ७२ प्रतिशत पूरा भएको छ ।

चीन सरकारको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा निर्माणाधीन बन्दरगाहको काम ७२ प्रतिशत पूरा भएको नेपाल इन्टर मोडल यातायात विकास समितिका कार्यकारी निर्देशक आशिष गजुरेलले बताए।

भोटेकोशी बगरमा सात सय मिटर लामो र साढे पाँच मिटर अग्लो सिमेन्टको पिलरसहित तटबन्ध निर्माण, बन्दरगाह प्रवेश र त्यहाँबाट प्रस्थान गर्ने सहायक मार्गको निर्माण, बगर सम्म्याउने, गोदामका दुई भवन निर्माण भएका छन् ।

आगामी असार मसान्तसम्ममा निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्यका साथ धमाधम काम भइरहेको उनीले बताए। बन्दरगाहमा संयुक्त निरीक्षणस्थल, गोदाम भवन, तीन सय मालबाहक र एक सय साना सवारी साधन पार्किङ गर्न सकिने छ ।

रसुवा, उत्तरी रसुवाको टिमुरेस्थित रसुवागढी हाइड्रो पावरले परीक्षण उत्पादन सफल भएको छ । गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका वडा नं १ र २ को तातोपानीस्थित भोटेकोसीको तटीय क्षेत्रमा भूमिगत संरचनाबाट सो विद्युत् गृह निर्माण गरिएको छ ।

रसुवा, गोसाईकुण्ड गाउँपालिकाद्वारा आयोजित पाँचौँ राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड प्रतियोगिताको उपाधि रसुवा माविले हात पार्न सफल भएको छ । 

पौष २ गतेदेखि ४ गतेदेिख  ३ दिनसम्म उक्त प्रतियोगिता सञ्चालन भएकाे थियो। बिहिबार रसुवाको गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका वडा नं ५ स्याफ्रुबेंशी  स्थित खम्बाटारमा  सम्पन्न पालिका स्तरिय पाचौँ राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड प्रतियोगिता २०८१ का विभिन्न प्रतियोगिताहरुमा सहभागी भइ विद्यालयले ७ स्वर्ण ,६ रजत र ७ कास्य पदक प्राप्त गरी उपाधि अात परेकाे थियाे । 

त्यसैगरी नमुना एभारग्रिन इङलिस बोर्डिङ स्कुल ७ स्वर्ण २ रजत र ७ कांस्य सहित द्वितीय र हाईल्याण्ड आवासीय मावि ६ स्वर्ण ४ रजत र ७ कांस्य सहित तेस्रो भएको छ ।

बागमती प्रदेशको भौतिक पूर्वाधार विकास मन्त्री माननीय अमन कुमार मास्केले खेलकुदले युवाहरु माथि अनुशासन, समय ब्यबस्थापन र आत्मविश्वासमा यस्ले महत्पूर्ण भूमिका खेल्ने गरेको बताउनु भयो। युवाहरु वर्गहरुलाई लक्षित गर्दै उहाँले दर्शकको रूपमा मात्र सीमित नभई राष्ट्रको लागि उदाहारण भएर खेल्नु पर्ने बताए , 

गोसाइँकुण्ड केबल कार सञ्चालन गर्न का निम्ति मन्तीले महत्व दिन बताए । संघीय सरकारसंग आफ्नो तर्फबाट  समन्वय गर्ने र  साथ दिने प्रतिवद्धता जनाए । 

रसुवा,राष्ट्रिय युवा संघ नेपाल र अनेरास्ववियू रसुवाले अभियानकै रूपमा सहयाेग जुटाएर कालिका गाउँपालिका-१ ग्राङगाउँमा आगलागीबाट पीडित ३ घरलाइ राहत बितरण गरेकाे छ ।

स्थानीयवासी नेमा नुर्बु तामाङको घरमा जडान गरेको बिजुलीको मिटर बक्समा विद्युत सर्ट भएर सल्केको आगोले निजको एउटा घर, छिमेकी दुई जनाको  छिरिङ पेम्बा तामाङ र मान बहादुर तामाङको घर जलेर नष्ट भएको  थियाे । पीडित ३ परिवारलाइ युवा संघले संकलन गरेकाे रकमबाट २/२ बण्डल जस्तापाता खरिद गरी एक कार्यक्रम गरी प्रदान गरेकाे युवा संघ रसुवाले जनाएकाे छ ।   बण्

रसुवा, गोसाईकुण्ड गाउँपालिका–५ स्याफ्रुवेसी स्थित खम्बाटारमा गाउँपालिका स्तरीय पाँचौँ राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड खेलकुद प्रतियोगिता सुरु भएको छ।

मगंलबारदेखि सुरु भएर ४ गते सम्पन्न हुने प्रतियोगितामा पालिका भित्रका विभिन्न ८ वटा विद्यालयको सहभागीता रहेको छ। खम्बाटार चौर मैदानमा विभिन्न ४ विधाका प्रतियोगितात्मक खेल सञ्चालन हुने छ।

पाँचौं राष्ट्रपति रनिङ शिल्ड प्रतियोगिताको जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख अशोक कुमार घिमिरेले उद्घाटन गर्नुभयो। त्यस अवसरमा उहाँले यस अन्य पालिकाको तुलनामा साच्चै पृथक तरिकाले संचालन गरेको पाइन्छ बताउनु भयो। खेलाडीलाई अनुशासनलाई ख्याल गरेर प्रतियोगितामा सञ्चालन हुने खेलमा प्रतिस्पर्धा गर्न आग्रह गर्नुभयो। 

प्रतियोगितामा विजेता विद्यालयलाई रनिङ शिल्ड, ट्रफी, मेडल र प्रमाण पत्रद्वारा पुरस्कृत गरिने गाउँपालिका जनाएको छ । दोस्रो र तेस्रो हुने विद्यालयलाई पनि ट्रफी, मेडल र प्रमाणपत्रद्वारा पुरस्कृत गरिनेछ । 

साथै उक्त कार्यक्रमको समापन गर्दै पालिका प्रमुख कैसाङ नुर्पू तामाङले सुरुवात राम्रो भए संगै अन्त्य पनि उतिकै राम्रो हुने आशा रहेको र पालिकाद्वारा गर्न सकिने हरेक क्रियाकापहरू जुन विद्यार्थीहरुको लागि सधाबार राम्रो हुने छ त्यसमा लागि परेको बताउनु भयो। 

रसुवा, सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ रसुवाले स्थानीय महासंघ बैठक तथा संगठन सुदृढीकरण कार्यक्रम सम्पन्न गरेको छ । 

गोसाइकुण्ड गाउँपालकामा स्थायीय महासंघका भएको कार्यक्रममा जिल्ला महासंघका अध्यक्ष हेमनाथ खतिवडा, कोषाध्यक्ष न्हिमाटासी तामाङले सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहले बिधान र कार्ययोजना अनुरुप लेखा परिक्षण वार्षिक साधारण सभा, प्यान र आयव्याय सार्वजनिक गर्ने तथा नियमित बैठक गरी नियमानुसार सञ्चालन हुनुपर्नेमा जोड्दिए । 

महासंघ तथा डिभिजन वन कार्यालयसँग समन्वय गरेर समुहलाइ गतिशील बनाउनु पर्ने र सीप तथा क्षमता अभिबृद्धि, बृक्षरोपण तथा संरक्षणको काममा सहयोग गर्नुपर्ने सहभागीहरूले बताए ।  

कार्यक्रममा सहभागी पासाङ तामाङले रसुवागढी जलविद्युत आयोजनाले तार ताने वापतको संझौता अनुसारको रकम भुक्तानी नगरेको बताए । 

स्थानीय दावायाङजेन तामाङले धेरैजसो समुहको वन कार्यालयोजना पुनरावलोकन गर्न नसकेकोको बताइन् । उनले समूहको आम्दानी नहुने र डिभिजन वन कार्यालयको कार्ययोजनामा नपरेको कारण यहाँका उपभाेक्ता समुहहरु पछि परेको बताइन् । 

“वनको दिगो व्यवस्थापनको लागि सामुदायिक अधिकार, उद्यमशीलता र सशक्त सङ्गठन समृद्धिको आधार” भन्ने नाराका साथ सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ नेपालको सहयोगमा स्थानीय महासंघ बैठक तथा संगठन सुदृढीकरण कार्यक्रम रसुवाको ५ वटै गाउँपालिकामा रहेकाे स्थानीय महासंघमा सम्पन्न भएको जिल्ला महासंघले जनाएकाे छ  ।

रसुवा, लैङ्गिक हिसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान अन्तर्गत रसुवामा बिभिन्न सामाजिक संस्थाहरुले संयुक्त रुपमा उत्तरगया गाउँपालिकामा ¥याली, सभा तथा हस्ताक्षर संकलन अभियान थालेका छन् । 

नागरिक संस्थाहरुको हस्ताक्षर संकलन अभियानमा उत्तरगया गाउँपालिका अध्यक्ष माधवप्रसाद अर्याल, उपाध्यक्ष चमेली गुरुङ र वडा अध्यक्षहरु मारसिं तामाङ, टुकु सुवेदी, यमनाथ आचार्य, अमर बुलुनलगायत कार्यपालिका सदस्यहरु, गाउँसभा सदस्यहरु, कर्मचारीहरु, गैसस महासंघ, सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघका प्रतिनिधिहरुले एक्यवद्धता जनाउदै हस्ताक्षर गरी सभाको सुरु भयो । 

साे सभामा अधिकारकर्मी हेमनाथ खतिवडा, गायत्री लामिछाने, टेवा नेपालकी संगीता प्रेमी, वडा अध्यक्षहरू सुकु सुवेदी, यमनाथ आचार्य, अमर बुलुन, गाउँपालिका उपाध्यक्ष चमेली गुरुङ, गाउँपालिका अध्यक्ष मावअप्रसाद अर्याललगायतका बक्ताले महिला अधिकारको रक्षाका लागि गाउँ, घर र समाज सचेत हुनुपर्ने, महिलालाइ अघि बढाउन, दक्ष बनाउन सीप विकास तथा आय मुलक काममा जोड् दिनुपर्ने बताए ।  

‘हामी सबैको प्रतिवद्धता ः लौङ्गिक हिंसा अन्त्यको लागि एक्यवद्धता’ भन्ने नाराका साथ अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक) लगायत सामाजिक संस्थाहरुले संयुक्त हस्ताक्षर संकलन अभियान गरेका थिए । । 

सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ, गैसस महासंघ, मानव अधिकार एलाइन्स, कालिका हिमालय एसएलसी २०५६ ब्याच, नेपाल स्वयमसेवी रक्तदाता समाजलगायतका सामाजिक संस्थाहरुले लैङ्गिक हिसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान अन्तर्गत हस्ताक्षर संकलन गरेका हुन । 

रसुवा, स्थानीय तहका निर्वाचित जनप्रतिनिधिलाई जलवायु उत्थानशील कार्यसुदृढीकरणको लागि सचेतना मूलक अभिमुखीकरण कार्यक्रम मंसिर २३ गते नाैकुण्ड गाउँपालिकामा सम्पन्न भयाे । 

राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष तथा अन्य राष्ट्रिय सरोकारवालाहरूसँगको सहकार्यमा हरित जलवायु कोषको सहायतामा गण्डकी जलाधार जलवायु उत्थानशील आयोजना क्षेत्रमा संकटासन्न समुदाय तथा पारिस्थतिकीय प्रणालीको जलवायु उत्थानशीलता सुधार ल्याउने, जलवायुजन्य विपद्, जोखिम न्यूनीकरण, विपद् प्रतिकार्य, प्रकृतिमा आधारित समाधान, जलवायु उत्थानशिलता, जलवायु कोडिङलगायतका विषयहरूमा स्थानीय सरकार र नागरिक समाजका प्रतिनिधिहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने उद्देश्यले कार्यक्रम गरिएकाे गैसस महासंघ रसुवाका काेषाध्यक्ष गायत्री लामिछाने रिमालले बताइन् । 

सहभागीहरू सामुदायिक वन उपभाेक्ता महासंघ नाैकुण्ड स्थानीय महासंघका शारदा गुरूङले जलवायु परिवर्तनले अहिले नै पानीकाे मूल सुक्दै गएकाेले पानीकाे समस्या देखा गर्न थालेकाे बताइन् । गाउँ कार्यपालिका सदस्य सुमिना नेपालीले जलवायु परिवर्तन बारे धेरै नयाँ कुरा थाहा भएकाे बताइन् । 

गाउँपालिका उपाध्यक्षा चन्द्रबहादुर तामाङले थाहा नपाउने गरी वातावरणमा असर परेकाे छ । यस्ताे समस्या र असर कम गर्ने गरी बजेट ल्याउन हाम्राे ध्यान जानुपर्ने बताए । उनले कार्यक्रम ल्याएकाेमा गैसस महासंघलाइ

नाैकुण्ड गाउँपालिका अध्यक्ष नुर्पुसाङबाे घलेलगायत सहभागीले कार्यक्रममा धारणा राख्दै जलवायु परिवर्तन अहिलेकाे निकै जल्दाेबल्दाे विषय भएकाेले सबैले सचेत हुनुपर्ने बताए ।  अध्यक्ष  घलेले समयमा हिउँ तथा पानी नपर्ने जस्ताे समस्या देखा परेकाे वातावरण संरक्षण र वनमा हुने डँढेलाे नियन्त्रण गर्नुपर्ने बताए । कार्यक्रममा गाउँ पालिका, जनजाति, विपद ब्यवस्थापन काेष, मध्यवर्ती तथा सामुदायिक वन समुहकाे प्रतिनिधित्व रहेकाे थियाे । 

जलवायु परिवर्तनकाे कारण, प्रभाव र ‌असर, नेपालले गरेका प्रयास , क्षेत्रगत रुपमा अनुकूलनका उपायहरू, जलवायु सम्बन्धि कोडिङ्ग विधि, स्थानीय तहमा जलवायु परिवर्तनको मुद्दा, वातावरण संरक्षण तथा  विपद् व्यवस्थापन,सामाजिक समावेशीकरणलगायत विषयमा गैसस महासंघ नेपाल जिल्ला शाखा, रसुवाकाे आयोजनामा भएको कार्यक्रममा सहजकर्ता हेमनाथ खतिवडा र गायत्री लामिछाने रिमालले सहजिकरण गरेका थिए । 

रसुवा, सुन जस्तो देखिने पहेंलो धातु सहित एकजना  प्रहरीले  गिरफ्तार मंसिर २३ गते गरेकाे छ ।  

गोसाईकुण्ड गापा वडा नं. ०२ मा मित्र राष्ट्र चीनको केरुङबाट नेपालतर्फ आउदै गरेको पैदलयात्री जिल्ला रसुवा गोसाईकुण्ड गा.पा वडा नं. ०१ थुमन बस्ने वर्ष ४१ को मिङमार छिरिङलाई प्रहरीले गिरफ्तार गरेकाे हाे । 

इलाका प्रहरी कार्यालय टिमुर रसुवा र प्रहरी चौकी रसुवागढीबाट खटिएको प्रहरी टोली, रसुवा भन्सार कार्यालय र सशस्त्र प्रहरी बल नेपालको संयुक्त टोलीले चेकजाँच गर्ने क्रममा निजको साथबाट एक थान बेरुवा औठी र कम्मरमा बाध्ने छालाको जस्तो देखिने कम्मर पेटी (वेल्ट) को बकल सुन जस्तो देखिने पहेंलो धातुको बनाई बाहिर कालो रङ लेपन गरी कम्मरमा बाधेर लुकाई छिपाई ल्याएको अन्दाजी २४७.९७ ग्राम रहेकाे छ । 

जसकाे मुल्य रु. ३१,८२,५७०.९६ को सुन जस्तो देखिने पहेलो धातु र मानिस सहित नियन्त्रणमा लिई थप अनुसन्धानको लागि रसुवा भन्सार कार्यालय टिमुरे रसुवामा बुझाईएको प्रहरीले जनाएकाे छ । 

रसुवा , लैङ्गिक हिसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान अन्तर्गत रसुवामा बिभिन्न सामाजिक संस्थाहरुले संयुक्त रुपमा कालिका गाउँपालिकामा हस्ताक्षर संकलन अभियान थालेका छन् । 

‘हामी सबैको प्रतिवद्धता : लौङ्गिक हिंसा अन्त्यको लागि एक्यवद्धता’ भन्ने नाराका साथ अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक) लगायत सामाजिक संस्थाहरुले आज कालिका गाउँपालिकामा हस्ताक्षर संकलन अभियान थालेका हुन् । 

सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ जिल्ला तथा स्थानीय महासंघ, गैसस महासंघ, मानव अधिकार एलाइन्स, कालिका हिमालय एसएलसी २०५६ ब्याच, मानव अधिकार तथा सामुदायिक विकास स्राेत केन्द्र, नेपाल स्वयमसेवी रक्तदाता समाजलगायतका सामाजिक संस्थाहरुले लैङ्गिक हिसा बिरुद्धको १६ दिने अभियान अन्तर्गत हस्ताक्षर संकलन गरेका हुन् । 

रसुवा, बागमती प्रदेशका वन तथा वातावरण मन्ती कृष्णप्रसाद सिलवाल समक्ष आमाछोदिङमो गाउँपालिकामा स्थानीयले सामुदायिक वन पुनस्थापना गर्न माग पत्र पेस गरेका छन् । 

आमाछोदिङमो गाउँपालिका-३ को गतलाङमा भएको एक कार्यक्रममा सामुदायिक वनका पदाधिकारी तथा जनप्रतिनिधिहरूले माग पत्र पेस गरेका हुन् । 

सामुदायिव वन उपभाेक्ता समुहका तर्फबाट प्रताप तामाङ र जनप्रतिनिधिका तर्फबाट स्थानीय वडा सदस्य  निमा काल्तेन तामाङले मन्त्री समक्ष छुट्टाछुट्टै मागपत्र पेस गरेका थिए । 

डिभिजन वन कार्यालय धादिङ र रसुवाका कार्यालय  प्रमुख, सामुदायिक वन उपभाेक्ता महासंघका पदाधिकारी, स्थानीय जनप्रतिनिधि, सामुदायिक वन उपभाेक्ता समुह, राजनीतिक दलका प्रतिनिधि सहभागी कर्यक्रममा ज्यार्सा गोठेन र बोङजोमाने सामुदायिक वनमा १५ वर्ष अघिदेखि लागेको डँढेलोले नष्ट भएको ३ सय ६४ हेक्टर सामुदायिक वनमा हराभरा बनाउन सरकारले योजना बनाउनु पर्ने, पर्यापर्यटन तथा पार्वतीकुण्ड संरक्षाण र वन ब्यवस्थापनमा जोडदिनुपर्ने माग राखेका हुन् । 

जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख अशाेक घिमिरेले लामाे समयदेखि डँढेलाे लागेर ध्वत वनलाइ हराभरा बनाउन सामुदायिक वन पुनस्थापना गर्न र वन तथा वातावरण संरक्षण गरी जनताकाे जिविकामा सुधार ल्याउनुपर्ने बताउनुभयाे । 

गाउँपालिका उपाध्यक्ष चण्डिका तामाङ तथा जनप्रतिनिधिहरू र स्थानीयले मन्त्रीलाइ स्वागत गरेका थिए । मन्त्री सिलवालले जनताका जायज माग रहेकाे र यस्ताे माग पूरा गर्न बागमती प्रदेश  सरकारले ध्यान जाने र चाँढै विज्ञ सहितकाे टाेली गठन हुने बताउँनुभयाे । 

कार्यक्रममा धादिङका पूर्व सांसद खेम लाेहनी, जिल्ला समन्वय समितिका उप प्रमुख विजय लामा, नेकपा एमाले रसुवा जिल्ला कमिटी सचिब पेम्पा लामा, सामुदायिव वन उपभाेक्ता महासंघ रसुवा, स्थानीय वन समुहका प्रतिनिधहरूलगायत सहभागी थिए । 

रसुवा, न्यायीक समितिका तथा कर्मचारिहरुका लागि क्षमता अभिबृद्दि कार्यक्रम जिल्ला समन्वय समिति हलमा सम्पन्न भयाे ।

बागमती प्रदेश,आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्रालयको आयोजनामा रसुवाका स्थानीय तहका जनप्रतिनिधि,न्यायीक समितिका पदाधिकारी र कर्मचारिहरुका लागि क्षमता अभिबृद्दि कार्यक्रम बागमती प्रदेश,आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्री सुरज न्द्र लामिछानेको अध्यक्षतामा सम्पन्न भएको हाे ।

रसुवा, डिभिजन वन कार्यालयको सहयोगमा “वनको दिगो व्यवस्थापनको लागि सामुदायिक अधिकार, उद्यमशीलता र सशक्त सङ्गठन समृद्धिको आधार” भन्ने नाराका साथ सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरूको लेखा परीक्षण तथा सुशासन अभिवृद्धिका लागि सहजिकरण तथा सचेतना कार्यक्रम आमाछोदिङमो गाउँपालिका–५ थाम्बुचेतमा सम्पन्न भयो । 

आमाछोदिङमो गाउँपालिका–५ चिलिमेमा भएको कार्यक्रममा सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहहरू बिधी र नीति अनुसार समयमा बिधान तथा कार्ययोजना अनुरुप चल्नुपर्ने डिभिजनल वन अधिकृत शम्भु तामाङले बताउनुभयो । उहाँले समुहसँग वनका कुरा, समुहका मनका कुरा (सुन्ने, सुनाउने, मन्थन गर्ने, निचोडमा पुग्ने, कार्यान्वयन गर्ने, समीक्षा गर्ने) अभियान सुरु गरेको बताउनुभयो । यस अन्तर्गत समुहका अगुवाले अब समुहले गरेका राम्रो कुरा सुनाउने, कमजोरी केलाउने र समस्याको उजागर गर्ने पनि उहाँले बताउनुभयो । उहाँले आफ्नो प्रस्तुतीमा समुहले बिधान र कार्ययोजना अनुरुप वार्षिक साधारणसभा, आय व्याय सार्वजनिक गर्ने तथा नियमित बैठक गरी नियमानुसार सञ्चालन हुनुपर्नेमा जोड्दिनुभयो । 

सव डिभिजन कार्यालय थाम्बुचेतका सन्तोष तिम्सिनाले सामुदायिक वनको परिचय र तथा विकासक्रम बारे प्रस्तुती गर्नुभयो । उहाँले सामुदायिक वन समुह गठन तथा परिचालन र हस्तान्तरण प्रक्रिया बारे बताउदै वन विकासका लागि गर्नुपर्ने खर्च र नीतिगत व्यवस्था बारे बताउनुभयो । 

डिभिजन वन कार्यालयका लेखापाल दिलिपकुमार दासले सामुदायिक वनको आर्थिक कार्यबिधि बारे प्रस्तुति गर्नुभयो । उहाँले वन समुहले हर हिसाव सार्वजनिक गर्नुपर्ने तथा सरकारी नीतिगत व्यवस्था बारे बताउनुभयो । उहाँले कोष तथा खाता सञ्चालन बिधि, लेखा प्रणाली तथा प्यान नं लिने, बजेट तथा कार्यक्रम स्विकृति, आर्थिक बिबरण तथा लेखा परीक्षण र वन नियमावली २०७९ अनुसार वार्षिक प्रतिवेदन पेस गर्नुपर्ने बारे सहभागीहरुलाई सहजिकरण गर्दै जानकारी दिनुभयो । 

कार्यक्रममा वनलाइ जीवन र जनजिविकासँग जोडेर आयमुलक काममा गर्नुपर्ने बताउँदै सवै उपभोक्ता समुहले समयमा वार्षिक प्रतिवेदन, साधारण सभा, लेखा परीक्षण र आयव्याय सार्वजनिक गर्नुपर्ने बताए । डिभिजन वन कार्यालय रसुवाको सहयोग तथा सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ रसुवा र आमाछोदिङमो स्थानीय महासंघको समन्वयमा भएको छलफलमा सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहको सुशासनका लागि समयमा प्रतिवेदन, वार्षिक साधारण सभा तथा लेखा परीक्षण समयमा हुनुपर्ने, समुहमा लेखा परीक्षणको महत्वलगायत विषयमा सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघका हेमनाथ खतिवडाले जानकारी दिए । 

कार्यक्रममा सहभागीहरु चितोङ लामा, लायुल तामाङ काले तामाङ, निमाबाङ्मो तामाङ, निमादर्के तामाङ, बिरेन्द्र घले, स्थानीय महासंघका दुकर तामाङलगायतका सहभागीहरुले वन व्यवस्थापनमा देखा परेका समस्या हल हुन नसकेकाे, वन डँडेलो नियन्त्रण, उद्यम र सीप तथा क्षमता अभिबृद्धि, बृक्षरोपण तथा संरक्षणको काममा सहयोग गर्नुपर्ने बताएका थिए ।