शैली खतिवडा

नयाँ ठाउँ घुम्ने रुचि कसको हुँदैन र रु कालिका हिमालय माविका विभिन्न कक्षाका साथीहरूको अध्ययन भ्रमणमा जाने योजना बन्यो । कुनै समूह नुवाकोटको किस्पाङ, कुनै समूह लुम्बिनी र कोही छिमेकी देश भारतको दार्जिलिङसम्म जाने भए । 

हाम्रो समूहको भने आफ्नै जिल्लाभित्रको पर्यटकीय स्थल नागथली जाने निधो भयो । अध्ययन भ्रमणका लागि शिक्षक र साथीहरू दुई वटा बसमा यात्रा सुरु भयो । बस सरासर स्याफ्रुबेँसी पुगेर रोकियो । त्यहाँ भूमिगत संरचना रहेको चिलिमे जलविद्युत् केन्द्रको पावर हाउसमा कसरी विद्युत् उत्पादन हुन्छ भनेर हेर्ने मौका मिल्यो । बसमा यात्रा अघि बढ्दै गयो । स्याफ्रुबेँसी बजारमा धेरै होटेल र लज रहेछन् । यहाँ लाङटाङ जाने विदेशी तथा स्वदेशी पर्यटक बस्ने रहेछन् । यहाँबाटै पैदलयात्रा सुरु गर्दा रहेछन् । यहाँ गोसाइँकुण्ड गाउँपालिकाको केन्द्र पनि रहेको छ ।  

पर्यटकीय दृष्टिकोणले गोसाइँकुण्ड, लाङटाङलगायतभन्दा नागथली कमै चर्चित ठाउँ हो । यो ठाउँ गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका–१ मा पर्दछ । आमाछोदिङमो गाउँपालिकाको तातोपानीबाट जाने सल्लाह भयो । तातोपानीबाट हाम्रो पैदलयात्रा सुरु भयो । यो ठाउँमा हामी धेरै जना पहिलो पटक जान लागेकाले ठाउँ कस्तो होला भनेर मनमा कौतूहल थियो । वरिपरिका डाँडाकाँडा, हिमाल, हरियाली दृश्य हाम्रो आँखामा नाच्दै थियो । त्यहाँका वन्यजन्तु, चरा, वातावरण र रहनसहन नियाल्दै हामी झन्डै साढे दुई घण्टाको उकालो यात्रापछि नागथलीको समथर भूभागमा पाइला राख्यौँ । चिसो सिरेटोले हामीलाई स्वागत गरेको अनुभव हुन थाल्यो । यो ठाउँ समुद्री सतहदेखि तीन हजार एक सय मिटर उचाइमा रहेको छ । हामीलाई दिनले बिदा माग्दै साँझ पर्दै थियो । त्यहाँ रहेको दुई वटा होटेलमा हाम्रो टोलीले विश्राम ग¥यो । 

भोलि बिहान तरुचेडाँडा पुग्ने योजना बनाएर खानपिन गरेर सुतियो । बिहान सूर्योदय नहुँदै हाम्रो टोलीको यात्रा अघि बढ्यो । तीन घण्टा हिँडेर तरुचे पुगियो । चारैतिर सुन्दर तथा मनोरम दृश्य देखिने तरुचेडाँडा साँच्चै रमाइलो रहेछ । नजिकै गणेश हिमाल, पाल्दोपिक, साङ्जेन, लाङटाङ, लिरुङ र तिब्बतको सिसापाङमा हिमाल र गाउँ देखियो । आँखा अगाडि सजिएको हिमाल र डाँडाकाँडाको दृश्य हेरिरहुँ जस्तो लाग्ने । साथीहरू आपसमा कुरा ग¥यौँ, यस्ता स्थानमा रहेछन्, त्यसैले पो विदेशी यहाँ घुम्न आउने रहेछन् । तरुचे तीन हजार सात सय मिटर उचाइमा रहेको छ । धेरै उकालो छ भनेर सबै जना साथी जान सकेनन् । हामी सजिलै पुग्यौँ । हाम्रा ९० जनामध्ये २० जना जति साथीले मात्र तरुचेडाँडाबाट दृश्य नियाल्ने मौका पाए ।  

हाम्रो ध्यान त्यहाँको मनोरम दृश्यले तानिरहेको थियो तर समयले हामीलाई पर्खिएन । फर्किने समय भयो । बास बसेको ठाउँमा एक जनासँग कुराकानी गर्ने योजना पूरा भयो । यहाँका अगुवा पर्यटन व्यवसायी दावासाङ्बो तामाङले यहाँ धेरै धार्मिक तथा पर्यटकीय सम्पदा रहेको र बँदेल, घोरल, भालु, बाँदर, घोरल, थार जस्ता वन्यजन्तु पाइने जानकारी दिनुभयो ।   

हिउँ परेको समय र पाखाभरि थरी थरीका लालीगुँरास फुलेर ढकमक्क भएको समयमा यो ठाउँ निकै रमाइलो हुने रहेछ । ती दृश्य हेर्न नेपाली पर्यटक धेरै नै आउने गरेका रहेछन् । तामाङ तथा तिब्बती संस्कृति, वेशभूषा, काठैकाठका घरले आकर्षण गर्ने रहेछ । यहाँ प्रशस्त जडीबुटी पनि पाइने रहेछ । यहाँ गुरु रिम्पोछेको मूर्ति पनि रहेको छ । नागथलीबाट तल थुमन गाउँ रहेको छ । 

नागथलीलाई साथीहरूले रसुवाको घान्द्रुक भने । मलाई त साँच्चै प्रकृतिको भ्यु टावर हो जस्तो लाग्यो । फर्किंदा थुमन गाउँ भएर फर्किने अपेक्षा पूरा हुन सकेन । पछि कुनै दिन अवसर जुरेमा थुमन गाउँ पुग्ने आशामा हामीले त्यहाँबाट यात्रालाई घरतर्फ मोड्यौँ । नागथली–तरुचे यात्रा मेरो लागि अविस्मरणीय रह्यो । 

कक्षाः १०, कालिका हिमालय मावि  रसुवा

मुना मासिकबाट सभार

afWotf, /x/ clg ;kgfx?n] g]kfnL ;dfhnfO{ h;/L PSnf] agfO/x]5 / lg/Gt/ ?kdf Pp6f dgx? PSnf] alg/xg] clg ;w}+ klv{/xg] qmd rln/x]sf] 5 . h'g /fHo clg ;dfhn] lgdf{0f u/]sf] ljZjf; / ;+:sf/ h;/L klg :yflkt ePsf] 5 . t/ /fHo clg ;dfh of] s'/faf6 a]va/ al;lbG5 . Tolx qmddf j}b]lzs /f]huf/ g} g]kfnL ;dfhsf] ;d'Ggt aGg] ;'? clg clGtd ljsNk ag]sf] xf] .

olx sf/0fx?n] ubf{ ;DaGwx?df ePsf] :g]x, dfof, ;fy, ljZjf;, dx;';, Gofgf]kg 5'l6/x]sf] 5 . 5'6]sf ToxL PSnf] dgx?n] :g]x, dfof, ;fy, ljZjf;, dx;';, Gofgf]kg vf]lh/x]5 . gf6s …h'g t nUof] tf/fn]Ú, of] ToxL 5f]l8uPsf, 5'l6uPsf PSnf] dgx?sf] syf xf] . 5f]l8uPsf, 5'l6uPsf PSnf] ;DaGwx?sf] syf xf] .

n]vs, lgb]{zssf] egfO{

d cfkm"leq ePsf ef]ufO, dx;'; clg cfˆg} cfFvfn] b]v]sf t/ a]jf:tf ul/Psf ;fwf/0f syfx? eGg ?rfpF5' / eGg' k5{ eGg] klg nfU5 . of] gf6sdf elgPsf] syf …eG5'Ú, eGg] ljrf/ dnfO{ kfFr, 5 jif{cl3b]lv g} cfPsf] lyof] . t/ o;k6s d08nf lyP6/n], …Nofa !^ sf k|lzIffyL{x?nfO{ k|lzIf0f u/fpg'sf ;fy} gf6s lgb]{zg klg ug'{kg]{5Ú, eGg] lhDd]jf/L ;'lDkg' ePkl5 syfx? ;f]Rb} hfg] qmddf …of] syf eG5'Ú, eGg] lg0f{o lnP .

cfkm} k|lzIffyL{ eP/ k|lzIf0f k|fKt u/]sf] 7fpFdf /+ud~rsf] ofqf ul//xFbf cfkm} k|lzIfs eP/ gf6s lgb]{zg ug{ kfpg' d]/f] nflu csNkgLo ;f}efUo clg cj;/ ;[hgf ePsf] 5 . h'g s'/fn] d cf}wL v'zL 5' .

dnfO{ ljZjf; ug'{x'g] d08nf lyP6/ ;d'x, Joj:yfks ;d'x, lknf] Knfg/ ;fy} olt nfdf] ;do;Dd dnfO{ ljZjf; u/]/ d]/f] s'/f ;'lglbg' x'g] Nofa !^ sf k|lzIffyL{x? clg k|ToIf, ck|ToIf ?kdf ;fy lbg'x'g] lxtsf/L dgx? ;Dk"0f{df gdg clg cg]sf}+ wGojfb .

हेमनाथ खतिवडा

धेरै पटक हाकु आवतजावत गरियो। यसपटक पृथक योजनाका साथ हामी चारजना हाकु पुग्यौ। क्यानाडाको थम्सन रिभर युनिभर्सिटी बाट आएका तीन सदस्यीय टोलीले भुकम्पपछी हाकुका बिस्थापितहरुको अवस्था बारे अनुसन्धान गर्दै थियो। टिममा दक्षिण भारतका डा.बाला क्यानाडाका प्रोफेसर जेफ मोर र बाताबरणविद सिजल पोख्रेल थिए।

उबेला सदियौ पहिले तिब्बत बाट आएर बस्ती बसालेको भन्ने भनाइ छ हाकुमा पुस्तौ पुस्तादेखी हाकुमा बस्ती बसाले पनि त्यस्को किटानिका साथ बताउने निर्धारीत समय देखिदैन। त्यहाका नाङ्गा भिराला समथर पारेर घर बनाउने खनजोत गरेर खेती गर्न थालेको बृद्धबृद्दा सुनाउछन।

सुरुमा ठूलो हाकुमा जम्मा ५/६ घर बसोबास थियो। जनसंख्या बढ्दै गएपछी सानो हाकु, हाकु बेसि लगायत ठाउमा पनि बाडिएर बस्न थालेका हुन। ९२ बर्ष पहिले हाकु गाबिसको २ देखि ७ वडा सम्मको गर्दा जम्मा २५ वटा मात्र घर थिए।

बस्ती बसिसकेपछी काठमाडौ स्वयम्भूका लामाहरु त्यहा पुगे। गाउको मुखियाहरु सङ्ग पुगेर त्यहाको जमिन स्वयम्भू पुरानो घ्याङ गुठिको नाममा दर्ता गरिएको सुइको पाइएको थियो। गुठिमा राखेर पुजापाठ चलाउन मद्दत हुने र धर्म हुने भनेकाले उनिहरुले पनि यसमा कठिनाइ महसुस गरेनन। कालन्तरमा जतिबेला बिकास सङ्गै स्वामित्वको कुरा आयो।

त्यसपछी हाकुबासी अप्ठेरोमा परे। २०३४/३५ सालमा जग्गा नापी भयो। उत्पादन गर्ने र त्यसमा कुत उठाइ काठमाडौको लामाहरुलाइ पठाउने गरेको र यो प्रथा २०४६ साल सलम्म कायम रहेको भनाइ बुढापाकाको थियो। हाकुका किसानले कुतका रुपमा लामा तथा तात्कालिन समयको मुखियालाइ धान, चामल, केरा तथा अन्य फलफुल मासु लगायत नगद पैसा पनि बुझाउनुपर्थ्यो।

ती बाहेक बार्सिक घ्याङ गुठिलाइ १ घरी केरा रक्सी ९ मुरि धान अन्न बुझाउनुपर्थ्यो। गुठिमा लगेर कुत बुझ्ने लामाहरु छेजुकुस्सो लामा,अस्टबहादुर र कर्साङ लामा थिए। पुस्तौ पुस्ता अघि देखि बसोबास रहेको अनुमान रहे पनि यसको कुनै तोकेर किटानिका साथ बताउने समय देखिदैन। रसुवाको यश हाकुमा सतप्रतिसत बिशुद्द तामाङ जाती बस्छन। समग्र भुगोल भिरालो छ। प्राय एकै ठाउमा झुरुप्प परेको तामाङ बस्ती छ।

ठूलो हाकुमा प्राय घर एकआपसमा जोडिएर बनेकाले भुकम्पको समयमा एक घरमा आगलागिली हुदा धेरै घरले क्षति बेहोर्नुपरेको सुनाउछन स्थानिय अधिकाङ्स मानिस बौद्ध धर्मप्रती आस्था राख्ने भएकोले तामाङ जातिको विशिष्ट साङ्स्कृतीक चिनारी, स्थानिय जिवनशैली, र तामाङ कला, सङ्स्कृती, भेषभुषाको धरोहरको रुपमा चिनिन्छ हाकु धामी झाक्री नाच, सेब्रु नाच, मेलापर्व मौलिक तामाङ पोसाकलाइ प्राचीन कालदेखी नै आज सम्म निरन्तरता दिदै आएको छ।

कृषिजन्य उत्पादन आलु, सिमि, फापर, कोदो, मकै जस्ता परम्परागत खेती प्रणाली अङ्गालेको कारण आर्थिक जिवनम परिबर्तन ल्याउन सकेको छैन। केहिले काउली, बन्दा, मुला, टमाटर, जस्ता तरकारी खेती सुरु गरेका छन। तर बजार छैन। हाकुको कुल क्षेत्रफल ५०.४९ बर्ग किमी छ। करिब ७.८४ प्रतिशत जमिन मात्र खेतीयोग्य छन।

अन्य जमिनमा १.४४ वर्ग किमि झाडि क्षेत्र ३४.२६ वर्ग किमि सामुदायिक बनले ढाकेको छ भने ५.७४ वर्ग किमि घासे मैदान ०.८६ किमि खेर गएको जमिन र ०.३५ वर्ग किमि जमिन पानीको भागले ओगटेको छ। बुढापाका तथा इतिहास जान्नेहरुको भनाइमा यश ठाउको ऐतिहासिकता रोमान्चक छ।

हेमनाथ खतिवडा

नेपाल प्राकृतिक सम्पदाले धनी मानिन्छ तर नेपालको मुख्य सहर काठमाडौँ तथा अन्य सहरदूषित भइरहेका छन्। विदेशी पर्यटक नेपालको हिमाल हेर्ने सपना बुनेर आउँछन् त्रिभुवन अन्तर्र्रािष्ट्रय विमानस्थलमा अवतरण गर्नासाथ नाक खुम्च्याउँछन्। काठमाडौं उपत्यका नछाडेसम्म दुर्गन्धले नाक, कान, घाँटी, आँखा र छालाको समस्याले चाहेर पनि दुई दिन बढी राजधानीमा बस्न सक्तैनन्। 

चीन सरकारको सहयोगमा बनेको चक्रपथमा कलंकीदेखि ललितपुरहुँदै कोटेश्वरसम्म बाटो फराकिलो गर्ने सिलसिलामा डँढेलो लागेको जंगलको धुवाँको मुस्लो जस्तो वा माघ महिनाको बाक्लो हुस्सु र तुवाँंलोझैँ हिँड्नै नसकिने गरी धुलो उडेको देखिन्छ। अन्यत्र पनि यो समस्या धेरै छ । जसका करण श्वासरप्रस्वासमा पनि समस्या हुन्छ।

अहिले विकास र वातावरण एक–अर्काका विरोधीजस्तै बनेका छन्। त्यसैले वातावरणमैत्री विकास अगाडि बढाउनुपर्ने देखिन्छ । जसले भावी पुस्ता स्वच्छ वातावरणमा जीवन यापन गर्न पाउने वातावरण बनोस् ।वन जङ्गल विनास हुनेगरी सडकलगायत विकास निर्माण गर्दा कतै अर्को प्रकोप त निम्त्याउँदै छैनौँरुयसबारे पनि गम्भीर भएर सोच्न जरुरी छ । 

महत्वपूर्ण संरक्षित क्षेत्र लाङटाङ जस्ता प्रमुख पर्यटकीय केन्द्रलगायत १४ जिल्लामै भत्केका मन्दिर, गुम्बालगायत भौतिक संरचनाहरू पुराना काठसमेत प्रयोग गरेर संरक्षणमैत्री पुनर्निर्माण गर्न जरुरी देखिन्छ। अहिले प्लास्टिकजन्य फोहोरमैला व्यापक देखिन्छ। यसको व्यवस्थापनबारे खासै सोचिएको पाइन्न्। थोरै फोहोर फोहोर व्यवस्थापन गर्न सजिलै हुन्छ, दिनदिन बढ्दै जान्छ अनि समस्याको रूप लिन्।

नेपालको सन्दर्भमा अहिले सरसफाइ तथा वृक्षरोपणका कार्यक्रम त बढिरहेका छन्। तर योमात्र समस्याको समाधान होइन। दीर्घकालीन नीति र योजनाकै खाँचो छ।

भूकम्पले नेपालको २ हजारभन्दा बढी स्वास्थ्य संस्थामा क्षति पुगेको छ। भित्ता चर्किएका अस्पतालका भवनबाट बिरामीलाई उपचार सेवा दिँदा रेडियो विकिरण चुहिने गर्छ। नेपाल राष्ट्रिय विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान ९नास्ट०का चिकित्सकले त्रिवि शिक्षण अस्पतालमा गरेको अध्ययनले रेडियो विकिरणले मानव स्वास्थ्यमा खतरा पारेको निचोड निकालेका थिए । अस्पतालबाट निस्कने फोहोरको समस्यामाथि थप समस्याका रूपमा अहिले विकिरण थपिएको स्वास्थ्य मन्त्रालयका वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक रामचन्द्र खनालले जानकारी दिएका छन् ।

 चिकित्सकहरूले रेडियो विकिरणका कारण शरीरका कोषिकाहरू नष्ट हुने, रक्त क्यान्सर र अन्य अङ्गमा प्रभाव बढ्दै गएपछि थाइराइड, फोक्सो र मुटुको क्यान्सरको खतरा हुने बताएका छन्। पुनर्निर्माणमा राज्यले सोच्नुपर्ने कुरापनि धेरै छन् । कसरी प्रकृतिको संरक्षणमैत्री पुनर्निर्माण गर्ने, भूमिहीन सुकुमबासी किसानका समस्या र आर्थिक पुनर्निर्माणको पाटो महŒवपूर्ण कुरा हो।

वातावरणले जीवनका लागि आवश्यक स्रोतहरू उपलब्ध गराउने हुनाले वातावरण सम्पूर्ण प्राणीको घर हो। प्राकृतिक स्रोत साधनको अत्यधिक प्रयोगले आज मानवलाई नै संकटमा पार्न खोजिरहेको छ । ओजन तहको विनासका कारण सूर्यबाट अत्यधिकरूपमा आउने परावैजनी किरण पृथ्वीमा आउने र पृथ्वीबाट माथि फर्केर जाने वातावरण नभएकै कारण पृथ्वीमा विश्वव्यावी उष्णता, जलवायु परिवर्तन, मरुभूमीकरण जस्ता समस्या अत्यधिक मात्रामा देखापरेका छन् । 

विकासका नाममा वातावरणलाई असरपार्ने काम पनि अत्यधिक भइरहेका छन् । जस्तै– वायु, जल, ध्वनि प्रदूषण कलकारखाना, गाडीले अत्यधिक गरिरहेका छन् भने विभिन्न कारखाना अव्यवस्थित तरिकाले सञ्चालन गर्दा जलप्रदूषण बढ्न गएको छ ।  

कलकारखानाकै कारण ध्वनि प्रदूषण पनि भएको छ । जसका कारण मानसिक रोग र क्यान्सर जस्ता डरलाग्दा रोग पनि बढिरहेका विज्ञ बताउँछन् ।प्रदूषणको मात्रा हेरेर त्यसको दोब्बर वातावरण संरक्षणको काम गर्न लगाउने हो भनेमात्र वातावरण संरक्षणमा केही सहयोग पुग्ने देखिन्छ।

अहिले जलवायु परिवर्तनका अजेन्डा विश्वव्यापीरूपमा उठेको छ। उत्तिकै चासो र चिन्ताको विषय पनि बन्न पुगेको छ । विश्वमा दिनानुदिन औद्योगिक क्रान्ति भइरहेको छ। विकासले भने फड्को मार्दै गइरहेको छ। एकातिर भौतिक विकास गर्न प्रतिस्पर्धा छ भने अर्कोतिर वातावरणीय पक्ष बिग्रँदैछ । वातावरण संरक्षणका नाममा विकास रोक्नुपर्छ भन्ने होइन, विकासको नाममा वातावरणीय विनाश भएकोतर्फ ध्यान दिनैपर्छ । यही ध्यान जान नसक्दा आज वायुमण्डलमा हरितगृह ग्यास उत्सर्जन बढेर पृथ्वीमा जलवायु परिवर्तनको असर देखिँदै गएको छ। भविष्य बिर्सेर हामीले आजका लागिमात्रै सोचेका छौं। 

यसकारण विश्वका वातावरणविद्हरू वातावरण जोगाउन लागिपरेका छन् । यसै सन्दर्भमा नेपालमा पनि वातावरण संरक्षण तथा जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरण र जलवायु परिवर्तन अनुकूलनका कार्यक्रमले प्राथमिकता पाउँदै गइरहेको छ । विकसित राष्ट्रहरूले औद्योगिक क्रान्ति त गरे तर त्यहाँबाट निष्काशित धुवाँ–धुलोका कारण वायुमण्डलमा हरितगृह ग्यास उत्सर्जनको मात्रा बढ्यो । यसले गर्दा पृथ्वीमा जलवायु परिवर्तन हुन थाल्यो। नेपालजस्ता मुलुकले जलवायु परिवर्तन गराउनमा निकै कम भूमिका खेलेको देखिन्छ तर जलवायु परिवर्तनको असर भने खेप्न बाध्य भइरहेका छौँ। 

जलवायु परिवर्तनको विषयलाई पनि गम्भीररूपमा लिनुपर्छ । जलवायु परिवर्तनका कारण हुने प्राकृतिक प्रकोपका कारण धनजनको क्षति बेहोर्दै आइरहेका छौँ । कालान्तरमा अझै बढ्न सक्छ । यसकारण जलवायु परिवर्तनले निम्त्याएका समस्यासँग जुध्न सक्ने क्षमता अभिवृद्धिका कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिने योजना ल्याउनु आवश्यक छ । कसरी क्षति कम गर्ने भनेर पूर्वतयारी पनि गर्नु आवश्यक छ।

जलवायु परिवर्तन र दिगो विकासको लक्ष्यबीच निकै नै अन्तरसम्बन्ध छ । जलवायु परिवर्तनका मुद्दालाई छाडेर दिगो विकासको लक्ष्य पूरा हुन सक्दैन । दिगो विकासका हरेक लक्ष्य जलवायु परिवर्तनसँग सम्बन्धित छ । यसले हरेक मुद्दालाई छुन्छ पनि । जब जलवायु परिवर्तन हुन्छ, कृषिमा ह्रास, ऊर्वर भूमिको विनाश, भौतिक पूर्वाधार विनाश हुने र आर्थिक समृद्धिमा बाधा पुग्छ । मानवको स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पुग्छ । त्यसैले जलवायु परिवर्तनको अजेन्डालाई प्राथमिकता दिन नसके दिगो विकासका लक्ष्य पूरा गर्न सकिँदैन।

शैली खतिवडा

प्राकृतिक सौन्दर्यले भरपुर नेपाल विश्वको दोस्रो र दक्षिण एसियाको पहिलो वन सम्पदाको धनी देश पनि हो । ‘हरियो वन नेपालको धन’ भन्ने प्रचलन यतिकै भनिएको होइन । नेपालमा वनजङ्गलको महत्व धेरै छ । विश्वव्यापी वातावरण सन्तुलन कायम राख्नका लागि नेपालको वनको ठूलो महत्व छ । 

जडीबुटी औषधीको महत्वपूर्ण स्रोत वन क्षेत्र नै हो । नेपाल विश्वमा जैविक विविधताका हिसाबले २५ औँ र एसियाको ११ औँ धनी राष्ट्र हो । हावापानीको विविधताले नेपाल विश्वमै परिचित छ । देशको कुल भूभागको करिब झन्डै ४५ प्रतिशत क्षेत्रफल वनजङ्

गलले ओगटेको भए पनि सही रूपमा प्राकृतिक स्रोत र साधनको सदुपयोग नहुँदा विदेशबाट अर्बौंको काठ आयात गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ भने अर्कोतर्फ गर्मीयाममा हरेक वर्ष अर्बको काठ जलेर, सडेर खेर गइरहेको छ ।

हाम्रो सम्पदा यी वनजङ्गलमा अहिले डढेलो लागेर विनाश भइरहेको छ । वनमा प्रवेश गर्दा, वनभोज जाँदा जथाभाबी आगो सल्काउँदा, चुरोट, बिँडी, सलाइका काँटी ननिभाई वनमा फ्याँक्दा वनमा डढेलोले प्राकृतिक सौन्दर्य पनि कुरूप भइरहेको छ । साथीहरू आगोका कारण वनमा भएका रुख मात्र जल्दैनन् ।

कलिला मुना, बोटबिरुवा, ठुला रुख, हजाराैं चराचुरुङ्गी, वन्यजन्तु उनका बासस्थान एकै छिनमा ध्वस्त हुने गर्छ । अहिले डढेलोको प्रकोप बढिरहेको छ । जति गर्मी बढ्यो उति आगलागीको सम्भावना बढ्छ ।

गर्मीको मौसममा आगलागीको घटना नभएको दिनै हुँदैन । बालबालिका र भान्सामा काम गर्ने मानिस आगोको जोखिममा बढी हुन्छ । साथीहरू हामीले पनि यसबारे कसरी सुरक्ष्ाित रहने भन्ने बुझ्नु पर्छ । हिउँदको

समयमा पर्ने चट्टानका कारण ठुला रुखमा क्षति पुगेको छ । वनजङ्गलमा डढेलो लगाउने व्यक्तिलाई सम्बन्धित सरकारी निकायको सहयोगमा कानुनी दायरमा ल्याउन नसक्नु नै वन डढेलोको मुख्य कारण हो । आगोका कारण वनमा भएका रुख मात्र जल्दैनन् । कलिला मुना, बोटबिरुवा, ठुला रुख, हजाराैं चराचुरुङ्गी, वन्यजन्तु उनका बासस्थान एकै छिनमा ध्वस्त हुने गर्छ । अहिले डढेलोको प्रकोप बढिरहेको छ । 

कक्षा १०

श्री कालिका हिमालय मावि रसुवा

मुना मासिकबाट

रसुवा प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपुर्ण अति नै मनमोहक जिल्ला हो ! यहाँका ताल- कुण्ड, खोला, झरना,हिमाल, डाडा, थली,खेतका गह्राकाफाटहरुमा १२ महिना नै अलौकिक सुन्दरताले भरिपुर्ण भैरहन्छन ।

स्रोत : निमा ब्लग 

लुङ्तर टाङ्ने प्रचलनको शुरुवात :

बुद्धले बुद्धत्व प्राप्त गरेपछि धर्मप्रचार गर्न देवलोकमा पुग्दा देवताहरू र असुर बीचको लडाइमा देवताहरू पराजित भएपछि बुद्धले ल्हयी ओङ्बु ग्याचेन (इन्द्र भगवान) मार्फत दिनुभएको ग्याल्जेन चेमु (विजय शक्ति मन्त्र) प्रचार भएपछि देवताहरूले विजय प्राप्त गरेकाले त्यसबेलादेखि ग्याल्जेन चेमु मन्त्र लेखिएको लुङ्तर टाङ्ने प्रचलन शुरु भएको मानिन्छ ।

लुङ्तरको पाँच रंगको अर्थ 

पञ्चबुद्ध (ग्याल्वा रिङा) को रङ हो । जसअनुसार :

१) सेतो : भैरोचना बुद्ध (नम्बर नाङजे)

२) निलो : अक्षोभ्य बुद्ध (दोर्जे सेम्बा)

३) पहेंलो : रत्न सम्भव बुद्ध (रिङछेन जङदेन)

४) रातो : अमिताभ बुद्ध (नाङवाङ थाये)

५)  हरियो : अमोदसिद्धि बुद्ध (तोन योत ठुप्पी)

गणितीय ज्योतिष विद्याको आधारमा लुङ्तरमा पाइने पाँच रङलाई धातुको रङ मानिन्छ । जसअनुसार :

१) सेतो : फलाम

२) नीलो : पानी

३) पहेंलो : माटो

४) रातो : आगो

५) हरियो : काठ

लुङ्तरमा पाइने पाँच रंगले प्रकृतिका पाँच वस्तुलाई पनि जनाउँदछ । जसअनुसार :

१) निलो : आकाश

२) सेतो : बादल,

३) रातो : आगो,

४) हरियो : पानी,

५) पहेंलो : धर्ती

लुङ्तरको प्रकार :

१) शान्तिको ध्वजा (लुङ्तर) सेतो : कु-लक्षण (बाधा अड्चन ) निर्मुल, शान्ति पार्नको निमित्त लगाईन्छ।

२) बिस्तारको ध्वाजा पहेँलो : आयु सौभाग्य,एश्वर्य,कीर्ति (ख्याती)बिस्तारको निमित्त लगाईन्छ।

३) अधिकारको ध्वजा रातो : सुर (देवता) मृतहङ्श र मनुष्यदि आफ्नो वश (अधीन) मा पार्नको निमित्त लगाईन्छ ।

ताकेको आटेको कार्यादी चिताए अनुसार सिद्ध हुन र लडाइँ - झगडा,दुर्घटना शोक द्वारा मुक्त हुनको निमित्त लुङतर फर्याउछ  । सम्पूर्ण प्राणी जगतमा शान्तिको कामनाको लागि लुङ्तर टाँङ्ने गरिन्छ । लुङ्तरलाई कुनैबेला पनि खुल्चिनु टेक्नु हुँदैन ।

लुङ्तर टाङ्नु अगाडि लुङ्तरलाई धर्मगुरुबाट अभिषेक (रब्ने) गरिन्छ ।

आमा हुन् जगकी दयामय कला आदर्शकी आदर

आफ्नो सिर्जनमा सुहाइ रहने मातृत्वकी सागर ।

खाई कष्ट डटेर जीवन दिइन् संसार सारा भरिन्

मायाका अनुरागले भुवनमा कल्याण ठूलो गरिन् ।।

 

आमाकै अनुराग प्यार ममता यो सृष्टिको सार हो

आमाकै दशधार भित्र रहनू यो एक आधार हो ।

डा. ओमवीरसिंह बस्न्यातद्वारा सिर्जित 'आमा' खण्डकाव्यको आमाको महिमा/परिचय दर्शाउने यो कविताबाट यो लेख उठान गरिएको छ । डा. बस्न्यातको आमा खण्डकाव्यको यो कविता, कवितामा मात्र सिमित छैन । अत्यन्त आदर्शको शब्द, सबैका जन्मदाता आमाको प्रतीकको रूपमा यो कविता रहन्छ । नेपाली साहित्यकारहरूको सिर्जना मध्येको आमाको परिभाषालाई प्रतिबिम्बित गर्ने हरफहरूका प्रतिनिधि हरफहरू पाइन्छन् उनका कवितामा ।

पृथ्वीका सबै सजीव प्राणी पृथ्वीमा देखापर्नैका लागि पनि आमा चाहिन्छ । आमाको सहायताले नै भरखर जन्मेको एक बालकले जीवन पाउँछ ।

आमा जीवनको पहिलो व्यक्ति, जसले दश महिनासम्म गर्भमा पीडा र खुसीका साथ लिएर हामीलाई जीवन प्रदान गर्नुहुन्छ । त्यसैको फलस्वरूप हामी आमाको त्यही दुःखको स्मरण गर्दै सम्मान प्रकट गर्दछौं । बैशाख कृष्ण अमावश्याका दिन आमाको दुधको भारा तिर्नका लागि विभिन्न परिकारका खानेकुरा र राम्रो लाउन दिएर खुसी बनाउने गर्छौं ।

'आमा त्यो आउँछ र ?  हो बा त्यो आउँछ,  त्यो बिहानीको सूर्यझैं उज्यालो छर्दै आउँछ ।' अर्को प्रतिनिधि कविता साहित्यकार गोपालप्रसाद रिमालको “आमा”  ङ्मयमा आमा र छोराको परिवर्तनशील यो वार्तालाप हो । नेपाली साहित्यकारहरूले आमालाई विभिन्न तरिकाबाट कवितामा उतारेका छन् ।

झिकेर मुटुको टुक्रा आँखाभित्र अटाउँछिन्

भोकभोकै बसी आफू छाती चुस्न खटाउँछिन् ।

-कवि कृष्णप्रसाद भट्टराई

पृथ्वीभन्दा को ठूलो भारी हुन्छ महान

पृथ्वीभन्दा पनि ठूली जननी जान महान ।।

साहित्यकार लक्ष्मीदत्त भट्टले लेख्नुभएको “आमाको स्मृति” बाट लिइएको यी दुई हरफले पनि आमाको महिमा उल्लेख गरेको छ । पृथ्वीभन्दा पनि ठूली आमाको महिमालाई त्यस काव्यमा पनि धेरै चर्चा गरिएको छ ।

माथिका केही प्रतिनिधिमूलक कविताका हरफबाट आज आमाको मुख हेर्ने दिनमा आमाको महिमा सम्झने प्रयास गरें । जन्म दिएर हामीलाई मानिसको आकार बनाइदिने महान् आमालाई सद्भाव र सम्मान दिने न त  कुनै शब्द छन्, न त गर्ने केही व्यवहार नै । जति सम्मान, मान र मर्यादा गरे पनि आमाको ऋण तिर्न सकिन्न । आमा हाम्रा लागि धरती हुन्,  हामी उहाँका सन्तान ।

त्यस्तै साहित्यकार/डा. नवराज लम्सालले आमालाई भन्नुभएको छ -

दुख्दा सबै दुख्ख दु:खेर जान्छ

जाँदा उसैले सब दुख्ख लान्छ ।

यो देश तिम्रै सपना सँगाल्छ

आमा नरोउ अब घाम लाग्छ ।।

                    : तर घाम लाग्ने छाँट देखिएन ।

आमासँग सम्बन्धित केही कविताहरू

 कवयित्री प्रभा भट्टराई

आमा श्रृष्टि फुलाउने हृदयको,स्वर्गीय झंकार हुन् !

रच्ने सिर्जनवाग यो झिलिमिली आमा कलाकार हुन् !!

आमा नै नभए हुँदैन रचना, आमा बिना के छ र ? !

आमाकै प्रिय कोखबाट जगमा, जन्मे स्वयम् ईश्वर !!

आफ्नो जीवन मृत्युको पनि कठै, पर्वाह छोडीकन !

सक्छिन् यत्न गरेर भर्न जननी निर्जीवमा जीवन ।

आफू जोखिममा परेर अरूको उद्दार को गर्छ र ?

आमा कर्मठ स्वार्थहीन जगकै श्रष्टा र संरक्षक ।।

बाँड्छिन् सन्ततिमा बराबर गरी माया र श्रद्दायिनी !

छातीमा छहरा सुधारसभरी सञ्चार गर्छिन् यिनी !!

जस्तै दुष्ट कपूतको पनि यिनी, गर्छिन् भलो उत्तिकै !

चाहे पुत्रकुपुत्र होस् जगतमा, हुन्नन् कुमाता कतै !!

आमा छन् घरमा भनि घर भयो, सम्पन्न औ सुन्दर !

आमा कै मृदुमोहमा रहरिलो , स्वर्गीय कहाँ छ र ?

आमाको महिमा नभै त कविले रोएर भन्दैनथे

आमा बालककी नमार भगवान् संसार तर्ने भए ।।

आमा हुन् ममतामयी सहृदयी, वात्सल्यकी निर्झरी !

लाखौं यत्न गरुन् तथापी अरु केई, लाग्दैन आमा सरि !!

हुन्छन् शब्द अनेक जगतमा, प्यारा र राम्रा तर !

यौटै शब्द छ शब्दकोश भरिकै, आमा आहा सुन्दर ..!!

 कवि जीवनहरि शर्मा 

आमा हुन् पृथिवी धरा र जननी यो विश्वकी शारदा

प्राणी सन्तति हुन् सबै जगतका वात्सल्य मौलाउँदा

आमा हुन् धरती र गाउँ घरकी बस्ती  अध्यारो हुँदा

न्यानो हुन्छ असाध्य मातृ ममता बाबू भनी भन्दिँदा।।

आमा काख समान हो धरणीमा पल्टेर गिज्याउँदा

जिब्रो  स्वाद  चपाउने  वदनका ती दन्त  देखाउँदा

आमा हुन्न भने रहन्छ र कहाँ यो सृष्टिको  काइदा

खुट्टा टेक्नु स्वयम् नटेक सबका भन्ने सुझावै दिँदा।।

आमाको स्वर भावना हृदयको बोली र भाषा कला

आमाका करले  सिकाउछ सधैँ  सत्कर्मका  पाइला

आँखा ज्योति समान हुन् सुपथमा यो विश्वमा आउँदा

के बज्लान् मन मन्दिरै र घरमा कारुण्य सिद्ध्याउँदा।।

आमाका न विकल्प छन् जगतमा त्यो सत्य तेर्स्याउँदा

प्यारो हुन्छ  असाध्य मातृ  ममता सामिप्य  मै आउँदा

आमाको   अनुवादका  पृय  कथा  लेखेर  यो  गाउँदा

सुन्नेमा अझ भक्ति भक्त महिमा सङ्गीत रन्काउँदा।।

आमाका पृय बात अर्ति उपमा हुन् सत्य पत्याउँदा

इच्छा मात्र थिएन सन्तति  सुधा देखेर अर्थ्याउँदा

आमा  धीर भएर   दुःख पिरमा  सामर्थ्य  देखाउँदा

आफ्नो सन्तति नीद भित्र छ भने सम्झेर ब्यूझाउँदा।।

आमाको व्यवहार काम शिरमा राखेर  हिँड्ने  सदा

आशीर्वाद लिएर हिँड्दछ भने त्यो चन्द्रमा उक्लँदा

सारै सङ्कट  भो भने  मनुजले  ऐया भनी सम्झँदा

प्यारो काख समात डाक घरमा आमा सबैका छँदा।।

युगकवि : सिद्दिचरण  श्रेष्ठ

आमा ! तिमी जन्म दिने मलाई

आमा ! तिमी प्राण दिने मलाई

आमा ! तिमी बोट, म फूल त्यस्को

हो दान तिम्रै जति जे छ मेरो ।

आमा छ तिम्रो महिमा अपार

सिद्धिन्न गाए पनि बारबार

हर्दम बहाईकन प्रेमधारा

दिन्छ्यौ मलाई कतिको सहारा ।

असङ्ख्य तिम्रो गुणको निमित्त

केही कुरा छैन दिने मबाट

संसार यो जति सजाउने छु

सपूत तिम्रो कहलाउनेछु ।

बिग्रिरहेको म बनाई दिन्छु

सारा रुनेलाई हँसाइ दिन्छु

ज्ञानी भई नाम कमाई उच्च

बन्नेछु तिम्रो म सुयोग्य पुत्र ।

कवि- कृष्णप्रसाद भट्टराई

धर्तीमै छ सबै चिज खोजे मिल्छ घरीघरी

तर जन्मदिने "आमा" पाइँदैन कसैगरी ।

झिकेर मुटुको टुक्रा आँखाभित्र अटाउँछिन्

भोकभोकै बसी आफू छाती चुस्न खटाउँछिन् ।

जिन्दगी बन्छ आमाले खाएको गाँसगाँसमा

सिर्जनामूल हुन् आमा स्रष्टाको इतिहासमा ।

कोखबाट निकालेर यो धर्ती टेक्न लाउँछिन्

तातेताते भनी मीठो तोते बोली सिकाउँछिन् ।

राखेर काखमा नानी कहिले गीत गाउँछिन्

बालो सुतोस् भनी आमा हातले थुम्थुम्याउँछिन् ।

नानी उठ्छ भनी राति अल्पअल्प निदाउँने

नानी रुन्छ भनी चाँडै अन्तबाट बिदा हुने ।

नानीकै साथमा खेल्छिन् काखकाखै नचाउँछिन्

आमाले नै विधाताको सृष्टिलाई बचाउँछिन् ।

‘को खा को खा’ भनी खाना नानीलाई खुवाउँछिन्

बगाई दूधको धारा शिशुलाई नुहाउँछिन् ।

मातृवात्सल्य रित्तिन्न जस्तै दुःख भए पनि

बचरा गुँड छोडेर टाढाटाढा गए पनि ।

आमाको रूप बिग्रन्छ सन्तान जन्मिएपछि

सन्तान पर भै जान्छन् डोलीमा अन्मिएपछि ।

तैपनि हुन्छ यो सारा आमाका निम्ति गौरव

आमा निःस्वार्थ देवी हुन् कसरी नभनूँ अब !

जिन्दगानी रहेसम्म आँखाले देख्न पाउलान्

आफ्नो शक्ति भए मान्छे सेवामा जुट्न आउलान् ।

धर्तीमै छ सबै चीज खोजे मिल्छ घरीघरी

तर जन्म दिने आमा पाइँदैन कसै गरी !!!!!

यो पनि पढ्नुहोस् 

थप कविताहरू पनि थपिदै जानेछन् । कृपया तपाई यो पानामा आईराख्नुस् ।