गोसाइँकुण्ड तथा वरपर रहेका कुण्डहरूको संक्षिप्त जानकारी

एक्‌सय आठ् जम्न पुगे कुण्ड कतिकति
सँगसँगै जम्न पुगे भैरब् र सर्‌स्वती ।
त्रिशूली बनी बगिन् बढाउँदै शान
त्यै कुण्डमा पसी शिब भए बिराज्‌मान ।।

गोसाइँकुण्ड तथा वरपरका कुण्डहरूको उत्पत्तिको बारेमा

सत्ययुगमा देवता र दानव मिली गरेको समुन्द्र मथनबाट निस्केको ‘हलाहल’ नामक कालकुट विष संसारको रक्षार्थ भगवान शिवले निल्दा घाँटीमा अड्कन गई डाहा हुँदा सो डाहाबाट मुक्ति पाउन भगवान् शिवजी हिमवत् खण्डमा जहाँ अहिले प्रख्यात गोसाइँकुण्ड रहेको छ, यही स्थानमा आउनुभई त्रिशूलले खोपेर कुण्ड उत्पत्ति गर्नुभएको भन्ने धार्मिक कथन रहेको छ । भगवान् शिवजीको कण्ठमा अड्केको विषले डाहा भई उनको कण्ठ/घाँटी नीलो भएको कारण उनलाई नीलकण्ठ पनि भनिएको हो । नीलो कण्ठ भएका शिवजीले उत्पत्ति गर्नुभएको कारण गोसाइँकुण्डलाई नीलकण्ठ दह पनि भनिन्छ । जुन् कुण्डलाई शिवकुण्ड भनेर पनि चिनिन्छ ।

त्रिशूलले खोपेर निस्केको तीनधारा जसलाई त्रिशूलधाराका नामले चिनिन्छ, सोही त्रिशूलधारा जम्न गई विशाल पोखरी बन्यो र त्यही कुण्डको नाम गोसाइँकुण्ड हो । गोसाइँकुण्ड उत्पत्ति सम्बन्धि केही रोचक तथा लोक भजन यस्तो रहेको छ ।

त्रिशूलधाराको बारेमा थपजान्नुहोस्

गोसाइँकुण्ड उत्पत्ति सम्बन्धि केही रोचक कविता तथा लोक भजनहरू

(गोसाइँकुण्ड जाउँला, डुबुल्की नुहाउँला)^२ राम.. हे ! नील्‌कण्ठको दर्शन पाई, हरि नील्‌कण्ठको दर्शन पाई, हो (हर गंगे गोसाइँकुण्ड नुहाउन जाउँ)^२ हरेराम ..

(रसुवा जिल्लाको छत्रनाँचको नालीबेलीमा समावेश भएको बालुन)

गौरीका पसिना बगेर अघि नै जो धर्मधारा बन्यो ।

त्यो सम्झेर झलक्क भित्र मनले ध्यानादि क्यै गर्नु भो ।।

बढ्दै गो जब त्यो प्रभाव विषको पर्दै गयो तुल्बुली ।

घोचे तिर्सुलले फुट्यो जल अहो ! नीलाद्रिमैँ भुल्भुली ।।५२।।

धारा तीन त्रिशूलको जब बन्यो ठन्डा त्यही निर्मल ।

पानी जम्न गई बडो दह बन्यो नीलाद्रिमा सुन्दर ।।

खाल्टा आठ तथा अगाध गहिरो कल्लोलले शोभित ।

देखी दिव्य विशाल कुण्ड शिवजी ज्यादै भए मोहित ।।५३।।

बाधा त्यो सब कालकूट विषको संहारका खातिर ।

आफैं गै सय दिव्य वर्ष सुकला भो कुण्डमा शङ्कर ।।

नामैँ भो पछि नीलकण्ठ दह, त्यो गोसाइँथान नामले ।

जो प्रख्यात छँदैछ आजतक नै देखिन्छ आफैं गए ।५४।।

नीलकण्ठ महिमा - डा. सत्यराज थपलिया, नुवाकोट
नीलकण्ठ महिमाबारे पुरा जान्न यहाँबाट जानुहोस्

पहरामा जब खोपे श्रीशिवले तिर्शूल

तीनैधारा निस्किएर गर्न थाले भुल्‌भुल् ।

प्रख्यात् भयो नाम रह्‌यो भनी त्रिशूल्‌धारा

भक्तिभाव्‌ले दर्शन् गर्न जान्छन् भक्त सारा ।।

तिर्शुल्‌धारा झर्न गयो जम्न गयो पानी

दिब्यदह नाम रह्‌यो गोसाइँकुण्ड भनी ।

पिए पानी घटघटी शान्त पार्न डाहा

डाहा शान्त भई शिब भन्नलागे आहा !!

एक्‌सय आठ् जम्न पुगे कुण्ड कतिकति

सँगसँगै जम्न पुगे भैरब् र सर्‌स्वती ।

त्रिशूली बनी बगिन् बढाउँदै शान

त्यै कुण्डमा पसी शिब भए बिराज्‌मान ।।

स्नान, दान, ध्यान, जप, श्रद्दादि र तर्पण्

आफू मोक्ष भई पुर्खाहरू पनि तर्छन् ।

यस्तो विश्वास गरीकन पुण्यादि कमाउन

ब्रम्हाण्डकै सारा जान्छन् थाल्नेछन् रमाउन ।।

(शिवगाथा – प्रेमप्रसाद पौडेल)

गोसाइँकुण्ड, भैरव्‌कुण्ड, कुण्ड सरस्वती

दुधकुण्ड, जागेश्वर कुण्ड ती पार्वती ।

नउकुण्ड, सूर्य, चन्द्र, आमा, अग्नी कुण्ड

यत्रतत्र धेरै जमे बनाउँदै आनन्द।।

(रसुवागाथा / यही हो हाम्रो रसुवा – प्रेमप्रसाद पौडेल)

गोसाइँकुण्ड तथा वरपरका कुण्डहरूको बारेमा जानकारी

कुण्डको नामाकरणका विषयमा धेरै विविधता पाईएको छ । एउटै कुण्डका विविध नामाकरण सुनिदै आएको छ । यहाँ उल्लेख भएका कुण्डहरूको नामावलीमा कुण्डहरू दोहोरिएका हुनसक्छन् ।